چرا تبخال می زنیم
حتماً ديده ايد كه بعضي افراد تا دچار استرس و اضطراب مي شوند يا تب مي كنند فوراً گوشه لب شان زخمي ظاهر مي شود كه به آن تبخال مي گويند. در واقع تبخال يا زخم سرد يكي از رايج ترين زخم هايي است كه افراد بسياري به طور روزمره با آن سدت به گريبان هستند. مشكلي كه به صورت زخمي اغلب كوچك، دردناك و پر از مايع در گوشه دهان و روي لب خود را نشان داده و تا زماني كه دوره اش طي شود معمولاً براي فرد آزاردهنده است و مشكلاتي در زندگي روزمره او ايجاد مي كند. اگر مي خواهيد بيشتر درباره اين زخم شايع بدانيد پيشنهاد مي كنيم اين مقاله را از دست ندهيد.
شاید، تب‌خال‌زن‌های حرفه‌ای، بهتر از پزشكان درباره علائم و درمان این بیماری بدانند. چون تبخال، آن‌قدر در طول زندگی، چهره‌های مختلف خودش را به آنها نشان داده كه، می‌توانند در این باره كتاب بنویسند. اما خب، این مقاله برای كسانی است كه به تازگی وارد جرگه تب‌خال‌زن‌ها شده‌اند و یا اصولا تبخال نمی‌زنند اما دوست دارند به معلومات عمومی‌شان اضافه كنند.
شاید بدترین مصیبت برای یك عروس خانم (كه اصولا هم تبخال می‌زند) این باشد كه دو روز مانده به عروسی، در حالی كه سعی كرده ظاهر كاملا آراسته‌ای را برای خود فراهم كند، از استرس كارهای جشن عروسی، ناگهان سر و كله یك تبخال بی‌موقع بر روی لبش پیدا شود.
● كار، كار ویروس است
عامل ایجاد تبخال ویروسی به نام <هرپس سیمپلكس> است كه به دو نوع( یك و دو) تقسیم می‌شود. ویروس نوع یك تبخال مربوط به ناحیه دهان و صورت است و ویروس شماره دو اغلب ناحیه تناسلی را درگیر می‌كند. این ویروس، بعد از ورود به بدن، سعی می‌كند خود را به یك گره عصبی (گانگلیون) برساند و در آنجا مخفی شود و هر وقت شرایط فراهم شد، دوباره خود را نشان دهد. تب‌خال‌های دهانی، معمولا در اطراف لب‌ها ایجاد می‌شوند و كسانی كه این ویروس را در بدن دارند ممكن است خیلی زود به زود مثلا ماهی یك بار و یا دیرتر مثلا سالی یك‌بار، تبخال بزنند.
● اولین دیدار
ورود ویروس به بدن ممكن است بدون علامت باشد و ویروس بدون آنكه سر و صدایی راه بیاندازد، در یك گانگلیون عصبی مخفی شود و برای حمله بعدی منتظر شرایط مساعد بماند. اما در اغلب مواقع؛ اولین ورود ویروس به بدن، خودش را به‌صورت یك بیماری حاد عمومی نشان می‌دهد كه به آن <تبخال اولیه> گفته می‌شود. از آنجا كه علامت‌های این بیماری، تا حدی شبیه به بیماریهای شایع ویروسی مثل سرماخوردگی است و اغلب در بچه‌ها اتفاق می‌افتد، ممكن است به درستی تشخیص داده نشود.
بیماری تبخال اولیه، با اولین ورود ویروس به بدن و پاسخ شدید بدن نسبت به آن آغاز می‌شود. علائمی مثل تب، غدد بزاقی ورم كرده، لثه‌های متورم و خونریزی‌دهنده و زخمهای دردناك دهانی، از علائم خاص تبخال اولیه هستند. این علامت‌ها معمولا ۱۰تا ۱۴ روز طول می‌كشند و آثار زخمهای دهانی ممكن است ۲ تا ۶ هفته در دهان، باقی بمانند. از آنجا كه اغلب كودكان دچار این بیماری می‌شوند، مراجعه به پزشك و بررسی‌های بیشتر لازم است، زیرا كودكان مبتلا به این بیماری ممكن است به‌خاطر سوزش شدید دهان از خوردن آب و غذا خودداری كنند و دچار كم‌آبی و ضعف عمومی شوند. پس از پایان یافتن علامت‌های حاد بیماری، ویروس خود را به یكی از گره‌های عصبی می‌رساند و در آنجا مستقر می‌شود.
● این زخمهای بدشكل
زخمهای تبخال معمولا قابل تشخیص هستند اما گاهی ممكن است با دو بیماری دیگر اشتباه گرفته شوند. یكی از این بیماری‌ها، زخم‌شدن گوشه لب‌هاست كه معمولا افرادی كه دندان‌های مصنوعی نامناسب دارند، به این زخم‌ها گرفتار می‌شوند. وجه افتراق زخمهای تبخالی با زخم گوشه لب‌ها این است كه تبخال معمولا مناطقی به غیر از گوشه لب‌ها آشكار می‌شود.از بیماریهای دیگری كه ممكن است با تبخال اشتباه شود <آفت> است. آفت زخمهای دردناكی است كه در داخل لب و گونه و روی زبان ایجاد می‌شود، در حالی كه تبخال معمولا بر روی لب ایجاد می‌شود. تنها حالتی كه ممكن است آفت با تبخال اشتباه شود، مواقعی است كه ویروس تبخال برای اولین بار به‌صورت <تبخال اولیه> در دهان ایجاد زخم می‌كند.
زخمهای تبخال به‌صورت گروهی از تاول‌های كوچك است كه بر روی یك پایه قرمز قرار‌گرفته‌اند. بعد از چند روز، مایع داخل تاول‌ها خشك می‌شود و یك زخم خشك برجسته به جای آن باقی می‌ماند. معمولا یك هفته تا ۱۰ روز طول می‌كشد تا این زخم خشك برطرف شود. قبل از ظاهرشدن تبخال، بیمار معمولا بر روی لب خود احساسی شبیه سوزش، خارش و یا مورمورشدن می‌كند كه تب‌خال‌زن‌های حرفه‌ای این علامت‌ها را خوب می‌شناسند.
● چه چیزی ویروس را بیدار می‌كند؟
عوامل مختلفی برای شروع یك تبخال موثر است و معمولا كسانی كه مرتب تبخال می‌زنند به تدریج عامل ایجادكننده تبخال خودشان را می‌شناسند. اما در مجموع این عوامل به‌عنوان فعال‌كننده‌های تبخال شناخته شده‌اند:
▪️ تب
▪️ عفونت‌های گسترده بدن
▪️ قرارگرفتن طولانی در معرض تابش (مثلا سوختگی در آفتاب)
▪️ استرس (اضطراب)
▪️ تغییرات سیستم ایمنی بدن
▪️ ضربه‌ها و صدمات فیزیكی
▪️ عوامل ناشناخته...
● ما منتشر می‌كنیم
هنگامی كه تبخال به‌صورت فعال و تاول آن پر از مایع باشد، ویروس ازطریق این مایع قابل انتقال و انتشار است. بنابراین وقتی تبخال در حالت فعال قرار دارد، سعی كنید كه به هیچ‌وجه تبخال شما با پوست شخص دیگری تماس پیدا نكند.
فرزندتان را نبوسید و حتی مراقب باشید تا صورت او با تبخال شما تماس پیدا نكند. در ضمن وقتی تبخال دارید به دندان‌پزشكی نروید زیرا اولا به‌دلیل بازشدن و كشیده‌شدن لب‌ها، زخمهای تبخالی شما دیرتر خوب می‌شوند و ثانیا ممكن است تبخال خود را به انگشتان دندانپزشك منتقل كنید. (یكی از انواع تبخال، تبخال نوك انگشتان است كه معمولا در بین دندان‌پزشكان و كادر دندان‌پزشكی دیده می‌شود كه از بیماران مبتلا به تبخال به آنها منتقل شده است.)
● علاجی نیست
هنوز برای تبخال درمانی شناخته نشده است. تنها برای بهتركردن سوزش و درد آن، می‌توانید از پمادهای بی‌حس‌كننده به مقدار كم استفاده كنید. البته مراقب باشید این پمادها بلعیده نشوند. (به‌خصوص در بچه‌ها) گونه‌هایی از پمادهای گیاهی ضد تبخال هم در داروخانه‌ها وجود دارند. تجربه افرادی كه مرتب‌تب‌خال می‌زنند حاكی از آن است كه اگر این پمادها خیلی زود یعنی وقتی تبخال درمرحله قبل از ظاهرشدن و در حال سوزش و مورمور است، استفاد شوند، می‌توانند جلوی بروز تبخال را بگیرند. شما هم امتحان كنید، شاید مفید باشد.
اگر تب‌خال‌های شما خیلی زود به زود تكرار می‌شود، به پزشك مراجعه كنید تا با داروهای ضد ویروس و سایر داروها به كمك شما بیاید.
یك راه حل دیگر برای پیشگیری از تبخال: زندگی را آسان بگیرید و اضطراب را از خود دور كنید. آن‌وقت، استرس كه عامل اصلی بروز تبخال است، از بین خواهد رفت.
چطور مبتلا می شویم؟
شاید بسیاری از مردم ندانند که تبخال یا به طور دقیق تر تبخال لب در اصل یک عفونت عودکننده ویروسی است؛ بدین معنا که ویروسی در ابتدا وارد بدن شده و بعد هر چند وقت یکبار بیماری عود کرده و علائم آن بروز می کند.
یکی از بهترین نمونه های بیماریهای عفونی عودکننده همین تبخال لب است. بیماری تبخال به وسیله یکی از اعضای خانواده ویروسی هرپس ایجاد می شود. ویروس تبخال لب HSV1 نام دارد.
بیماری تبخال یک بیماری مسری است و ویروس آن مثل ویروس سرماخوردگی یا آنفلوآنزا باید از شخص دیگری وارد بدن شود. در مورد تبخال، هرگونه تماس با فردی که زخم تبخال روی صورتش وجود دارد (مثلا روبوسی) می تواند باعث انتقال ویروس و ابتلا به این بیماری شود.
یکی دیگر از راههای شایع انتقال تبخال استفاده از لوازم غذاخوری، تیغ یا حوله دیگران است. نکته اینجا است که حتی در زمانی که تبخال از آن حالت پر آب خارج شده و اصطلاحا دلمه بسته، بازهم به شدت مسری است و می تواند باعث انتقال بیماری شود.
بعد از انتقال ویروس، علائمی شبیه یک سرماخوردگی شدید بروز می کند. بیمار بشدت دچار گلودرد شده و در برخی موارد بلع با اشکال روبرو می شود. در داخل دهان زخم هایی در ناحیه گونه و روی لثه ها ایجاد شده که ملتهب و قرمز رنگ هستند. بیمار معمولا دچار سردرد، سرگیجه، حالت تهوع و تب است. این بیماری معمولا خودبخود بدون بروز مشکلی حداکثر تا دو هفته بهبود می یابد.اما این همه ماجرا نیست.
بعد از رفع علائم بیماری تبخال اولیه(یا به عبارت صحیح تر عفونت هرپسی اولیه)، ویروس تبخال در بدن باقی مانده و به طرف عقده های عصبی حرکت می کند. سپس ویروس در سلولهای عصبی مستقر شده و اگر شرایط مناسب شود مجددا فعالیت خود را اینبار به شکلی خفیف تر از حالت اولیه ادامه می دهد. از اینجا به بعد است که زخم تبخال معروف بروز می کند.
چرا تبخال مي زنيم؟
شايد بسياري از مردم ندانند كه تبخال يا به طور دقيق تر تبخال لب در اصل يك عفونت عود كننده ويروسي است بدين معنا كه ويروسي در ابتدا وارد بدن شده و بعد هر چند وقت يك بار بيماري عود كرده و علائم آن بروز مي كند. يكي از بهترين نمونه هاي بيماري هاي عفوني عود كننده همين تبخال لب است.
بيماري تبخال به وسيله يكي از اعضاي خانواده ويروسي هرپس ايجاد مي شود. ويروس تبخال لب ۱HSV نام دارد و نوع ديگر اين ويروس يعني ۲HSV عامل ايجاد تبخال دستگاه تناسلي است كه شباهت زيادي به همين زخم تبخال دهاني دارد. البته هر كدام از اين ويروس ها مي توانند به جاي يكديگر نيز باعث بروز تبخال شوند. بيماري تبخال يك بيماري مسري است و ويروس آن مثل ويروس سرماخوردگي يا آنفلوآنزا بايد از شخص ديگري وارد بدن شود
. در مورد تبخال هر گونه تماس با فردي كه زخم تبخال روي صورتش وجود دارد (مثلاً روبوسي) مي تواند باعث انتقال ويروس و ابتلا به اين بيماري شود. يكي ديگر از راه هاي شايع انتقال تبخال استفاده از لوازم غذاخوري، تيغ يا حوله ديگران است. نكته اينجاست كه حتي در زماني كه تبخال از آن حالت پر آب خارج شده و اصطلاحاً دلمه بسته باز هم به شدت مسري است و مي تواند باعث انتقال بيماري شود.
وقتي ويروس پنهان مي شود
بعد از انتقال ويروس، علائمي شبيه يك سرماخوردگي شديد بروز مي كند. بيمار دچار گلودرد شده و در برخي موارد بلع با اشكال روبرو مي شود. در داخل دهان زخم هايي در ناحيه گونه و روي لثه ها ايجاد مي شود كه ملتهب و قرمز رنگ هستند. بيمار معمولاً دچار سردرد، سرگيجه، حالت تهوع و تب است. اين بيماري معمولاً خودبه خود و بدون بروز مشكلي حداكثر تا ۲ هفته بهبود مي يابد. اما اين همه ماجرا نيست. بعد از رفع علائم بيماري تبخال اوليه، ويروس تبخال در بدن باقي مانده و به طرف عقده هاي عصبي حركت مي كند. سپس ويروس در سلول هاي عصبي مستقر شده و اگر شرايط مناسب شود مجدداً فعاليت خود را اين بار به شكلي خفيف تر از حالت اوليه ادامه مي دهد. از اينجا به بعد است كه زخم تبخال معروف بروز مي كند.
چرا تبخال مي زنيم؟
بعد از ابتلا به بيماري تبخال اوليه بسياري از افراد مستعد تبخال ثانويه يا همان تبخال عود كننده لب مي شوند. البته تعدادي از بيماران هم با وجود ابتلا به تبخال اوليه و سيستميك هرگز دچار تبخال عود كننده نمي شوند. اغلب افراد به دنبال ضعف سيستم ايمني دچار تبخال عود كننده مي شوند. عواملي مثل تب، قاعدگي، استرس هاي روحي و جسمي، خستگي و قرارگيري بيش از حد در معرض نور آفتاب همه مي توانند باعث عود تبخال شود.
چه علائمي دارد؟
اغلب شما با علائم تبخال دهاني آشنايي داريد. با اين حال مرور آن خالي از فايده نيست. تبخال لب همان طور كه از اسمش هم مشخص است، معمولاً هميشه در نقطه خاصي از لب و دهان ايجاد مي شود. فرد يكي، ۲ روز قبل از آن نقطه يا به طور گسترده در اطراف دهان احساس خارش، سوزش يا گزگز مي كند، سپس يك برجستگي كوچك پر از مايع شبيه يك جوش كوچك در لبه بيروني لب روي پوست ظاهر مي شود. البته ممكن است
اين برجستگي در اطراف بيني يا چانه يا گونه هم ايجاد شود. مايع درون اين برجستگي به شدت عفوني و مملو از ويروس تبخال است. در صورت پاره شدن و رسيدن آن به بخش هاي ديگر پوست به راحتي ممكن است آن نواحي را نيز آلوده كرده و باعث ايجاد تبخال در آن مناطق نيز شود. بعد از چند روز برجستگي سوراخ شده و ترشح مي كند. اين حالت معمولاً در روز چهارم يا پنجم اتفاق مي افتد و بيشترين احتمال آلودگي در ساير مناطق بدن يا سرايت به ساير افراد مربوط به همين مرحله است. در اين مرحله گاهي بيمار دچار تب و برجستگي غدد لنفاوي زير فك نيز مي شود. سپس به مرور روي زخم اصطلاحاً دلمه مي بندد و پوست جديد از زير دلمه تشكيل مي شود. بعد از گذشت چند روز اين دلمه كنده شده و زخم بدون برجاي گذاشتن اثري (بدون اسكار) ناپديد مي شود.
تبخال و دندانپزشكي
انجام درمان هاي دندانپزشكي براي بيماراني كه دچار تبخال هستند ممنوع است و درمان بايد تا زمان برطرف شدن زخم به تعويق بيفتد. علت اين مسئله احتمال پخش شدن ويروس در هوا و آلوده كردن محيط و خود بيمار و كادر پزشكي است، بنابراين اگر تبخال مي زنيد وقتي به دندانپزشك مراجعه كرديد اين را ذكر كرده و به دندانپزشك خود اطلاع دهيد. همچنين اگر دچار تبخال شديد و همان وقت قرار بود تحت درمان هاي دندانپزشكي قرار بگيريد حتماً به دندانپزشك خود اطلاع دهيد.
آژير قرمز
تبخال اگرچه بيماري آزاردهنده اي است اما اصولاً خطرناك نيست و بدون بر جاي گذاشتن اثري حداكثر تا ۲ هفته بهبود مي يابد.
اما اگر تبخال شما بعد از گذشت ۲ هفته هنوز خوب نشده بهتر است با يك پزشك مشورت كنيد. همچنين كساني كه به هر دليلي دچار ضعف سيستم ايمني هستند (مثل مبتلايان به ايدز، بيماري هاي خوني، بيماراني كه داروهاي شيمي درماني مصرف مي كنند، مصرف كنندگان داروهاي سركوبگر سيستم ايمني، كساني كه مدت طولاني است كورتون دريافت مي كنند) بهتر است هنگام ابتلا به تبخال به پزشك مراجعه كنند چون اين احتمال وجود دارد كه ويروس ارگان هاي حياتي بدن از قبيل ريه، كبد و مغز را درگير كند. عفونت اين اعضاي بدن با ويروس تبخال مي تواند مرگبار باشد. از سوي ديگر اگر بيماري تبخال بخش هاي ديگري از بدن را درگير كرد و ترشحات آن به خصوص به چشم يا نوك انگشتان دست رسيد و شما در اين نواحي احساس سوزش و درد داشتيد فوراً به پزشك مراجعه كنيد. اگر ويروس وارد چشم شود و در اين ناحيه زخمي ايجاد كند به نابينايي منجر مي شود.
پيشگيري و درمان
تبخال عود كننده لب از معدود بيماري هايي است كه عملاً قابل پيشگيري نيست. اگر ويروس تبخال وارد بدن شما شود و زخم هاي عود كننده ايجاد كند در صورت وجود عوامل مستعد كننده، زخم تبخال به هر حال تشكيل مي شود. در اين حالت تنها راه كاهش علائم بيماري است. همه كساني كه تبخال مي زنند با علائم هشداردهنده شروع بيماري آشنا هستند (سوزش و درد دور دهان يكي دو روز قبل از تبخال).
پيشنهاد مي شود وقتي اين علائم ظاهر شد در ناحيه ايجاد زخم پماد ضد ويروسي آسيكلووير بماليد. انواع متنوعي از اين دارو به صورت پماد در داروخانه ها در دسترس است. استفاده مرتب از اين پماد پيش از شروع زخم، علائم تبخال را به شكل قابل ملاحظه اي كاهش داده و دوره بيماري را نيز كوتاه تر مي كند. قرص هايي از تركيبات اين دارو نيز موجود است. جدا از داروهاي ضد ويروسي گذاشتن يخ روي زخم در كاهش علائم تبخال موثر است.
اما كساني كه ويروس تبخال در بدن شان وجود ندارد با رعايت بهداشت شخصي و عدم تماس با افرادي كه تبخال دارند، مي توانند از ابتلا به اين ويروس درامان باشند. شستن مرتب دست ها به خصوص قبل از خوردن غذ و دست نزدن به چشم ها با دستان كثيف، پرهيز از استفاده از لوازم شخصي ديگران به خصوص كساني كه تبخال مي زنند از ديگر عوامل پيشگيري از ابتلا به بيماري تبخال است.