آشنایی با آندوسکوپی
آندوسکوپی برای بررسی بخش های مختلف بدن، از جمله مفاصل، ریه ها، مثانه، دستگاه گوارش و آپاندیس به کار میرود.
آندوسکوپ چیست؟
آندوسکوپ یک لوله باریک و انعطاف پذیر با دوربینی بر یک سر آن است. این ابزار از طریق برش جراحی یا از طریق دهان یا مقعد وارد بدن می شود.
دلایل انجام آندوسکوپی
دلایل برای انجام اندوسکوپی معمولا به سه دسته طبقه بندی می شوند:
بررسی:
اگر یک بیمار تجربه استفراغ، درد شکم، اختلالات تنفسی، زخم معده، مشکل بلع یا خونریزی دستگاه گوارش دارد یک اندوسکوپی می تواند برای جستجوی علت استفاده شود.
تایید:
اندوسکوپی می تواند برای انجام بیوپسی ها یا بافت برداری ها استفاده شود( برداشتن یک بخش کوچک از بافت) تا تشخیص سرطان یا دیگر بیماری ها را تایید کند.
درمان:
یک اندوسکوپی می تواند برای درمان یک بیماری به طور مستقیم استفاده شود، برای مثال اندوسکوپی می تواند برای داغ کردن یک رگ در حال خونریزی یا برداشتن یک پولیپ استفاده شود، اندوسکوپی با روش های دیگر مثل اسکن با امواج فراصوت ادغام خواهد شد. اندوسکوپی می تواند برای قرار دادن پروب سونوگرافی نزدیک به اندامی که می تواند عکس بگیرد مثل پانکراس، استفاده شود.
در کدام اعضا آندوسکوپ استفاده می شود ؟
امروزه آندوسکوپ های مختلفی طراحی شده اند که هر یک از آنها برای بررسی و مشاهده قسمت خاصی از بدن به کار میروند. احتمالا وقتی اسم آندوسکوپی را میشنوید شما به طور ناخودآگاه یاد بیماری های معده می افتید و لوله هایی را در ذهن می اورید که قرار است از دهان وارد شود، به معده برسد و بخش های مختلف معده را بررسی کند اما امروزه تعداد آندوسکوپ ها بسیار بیشتر از گذشته شده و بسیاری از دیگر قسمت های بدن را هم میتوان با وسایل مشابه بررسی کرد. به طور مثال، آندوسکوپ هایی وجود دارند که از دهان وارد میشوند و به مجرای هوا یا همان نای می رسند تا مجاری هوایی را بررسی کنند. به این آندوسکوپ ها در اصطلاح پزشکی برونکوسکوپ می گویند.
از طرف دیگر آندوسکوپ هایی وجود دارند که می توانند از راه بینی وارد شوند، به دریچه های سینوس ها برسند، به داخل سینوس ها بروند و در نهایت بخش های مختلف سینوس ها را بررسی کنند. آندوسکوپ های دیگری هم وجود دارند که از راه مجرای ادرار وارد میشوند و مثانه را مورد بررسی قرار میدهند. به این آندوسکوپ ها در اصطلاح پزشکی سیستوسکوپ میگویند. آندوسکوپ های خاصی هم وجود دارند که از مقعد وارد میشوند و بخش های مختلف روده بزرگ را قابل مشاهده میسازند. به این آندوسکوپ ها، کولونوسکوپ می گویند اما انواع کوتاه تر آنها رکتوسکوپ نامیده می شوند چرا که فقط بخش انتهایی روزه بزرگ که رکتوم نامیده می شود را بررسی می کنند. علاوه بر این، انواع مختلف دیگری از آندوسکوپ ها هم وجود دارد. به طور مثال در حال حاضر حتی میتوان داخل مفاصل را با همین روش مورد مشاهده قرار داد.
در این موارد پوست روی مفصل را پس از بی حسی سوراخ میکنند و آندوسکوپ را از طریق پوست به داخل مفصل می رسانند تا بتوانند فضای داخل مفصل را ببینند. به این آندوسکوپ ها، آرتروسکوپ میگویند. آندوسکوپ هایی برای مشاهده داخل رحم و حتی داخل فضای شکم هم وجود دارد. شاید بتوان گفت حتی آنژیوگرافی هم در اصل نوعی آندوسکوپی است اما به هر حال مکانیسم عملکرد آنژیوگرافی با آندوسکوپ هایی که تاکنون گفتیم، به طور قابل توجهی متفاوت است
اگر قرار است برای شما آندوسکوپی انجام شود، حتما به موارد زیر توجه داشته باشید :
در صورتی که به بیماری هایی مثل هپاتیت یا ایدز مبتلا هستید ، حتما پیش از انجام آندوسکوپی این موارد را به پزشک خود اطلاع دهید؛ چرا که پزشکان به منظور پیشگیری از انتقال این بیماری ها از یک فرد به فرد دیگر، برای مبتلایان به این بیماری ها از اندوسکوپ های مخصوص این بیماران استفاده میکنند.
قبل از انجام هر گونه آندوسکوپی، تمام داروهای مصرفی را به اطلاع پزشک معالج خود برسانید؛ به ویژه درباره داروهای ضدانعقاد، ممکن است پزشک ترجیح بدهد یک یا چند روز قبل از انجام آندوسکوپی، بعضی داروهای شما قطع شوند.
# - اگر به اختلالات خونریزی دهنده مبتلا هستید، حتما این موضوع را به اطلاع پزشک برسانید، تا اقدامات الزام را برای مقابله با خطرات احتمالی مهیا کند.
هر زمان که برای انجام آندوسکوپی مراجعه میکنید، تمام مدارک پزشکی خود را همراه داشته باشید
روز انجام آندوسکوپی تنها به بیمارستان یا محل انجام آندوسکوپی مراجعه نکنید و حتما کسی را با خود همراه داشته باشید.
نگران درد و ناراحتی نباشید. پزشکان برای تخفیف درد و ناراحتی بیماران معموال از داروهای مسکن، مخدر یا خوابآور به میزان الزم استفاده میکنند تا انجام این اقدامات برای بیمار قابل تحمل باشد
در برخی آندوسکوپی ها الزام است بیمار چند ساعت ناشتا باشد یا پیش از انجام آندوسکوپی از روش هایی مثل تنقیه استفاده کرده باشد. درباره نیاز به انجام چنین اقداماتی حتما با پزشک خود مشورت کنید و تمام توصیه های او را عمل کنید تا زمان آندوسکوپی مشکلی برای شما ایجاد نشود.
- برخی اوقات طی انجام آندوسکوپی نمونه هایی از بافت های داخلی برداشته میشود. این نمونه ها از سوی خود بیمار یا از سوی پزشک مربوطه به بخش پاتولوژی فرستاده می شود تا زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرار گیرد و از روی آن، بیماری تشخیص داده شود. پیگیر نتیجه نمونه برداری های خود باشید.
- گاهی الزام است بیمار ساعاتی پس از انجام آندوسکوپی در بیمارستان یا محل آندوسکوپی تحت نظر بماند. این موارد را در برنامه ریزی زمانی خود لحاظ کنید.
- پس از انجام آندوسکوپی اگر دچار هر مشکلی نظیر خونریزی، درد بیش از حد، تهوع و استفراغ یا تب شدید، هر چه سریع تر مساله را با پزشک خود در میان بگذارید.
موارد استفاده از آندوسکوپی فوقانی :
1 - تهوع و استفراغ مداوم
2 - درد درناحیه فوقانی شکم (محدوده بالاتر از ناف )
3- سوزش سر دل که ناشی از برگشت اسید معده به مری می باشد و با احساس سوزش در گلو یا قفسه سینه مشخص می شود
4 - خونریزی معده (وجود استفراغ خونی یا وجود خون در مدفوع به صورت دفع مدفوع سیاه و قیری )
5 - اشکال در بلع (گیر کردن غذای جامد یا مایعات در مری )
6 - وجود یافته های غیر طبیعی و یا مشکوک در عکس در رادیوگرافی ، گرفته شده از دستگاه گوارش فوقانی
7 - خارج کردن جسم خارجی از دستگاه گوارش
8 - برای بررسی ضایعات قبلی و پیگیری آنها از نظر روند بهبودی و گسترش آنها مثل پولیپ ، تومور یا پیدا شدن ضایعات غیر طبیعی از آن ضایعات نمونه برداری زخم در جریان آندوسکوپی بر حسب شرایط مثال(بیوپسی) هم به عمل می آید و یا گاهی اقدامات تشخیصی ویا درمانی دیگر انجام می شود.
آمادگی جهت آندوسکوپی :
پزشک متخصص جهت انجام یک آندوسکوپی دقیق و بدون عارضه از دستورالعمل های خاصی پیروی خواهد کرد که این دستورات طوری طراحی شده که بیشترین امنیت و کمترین عارضه را در حین انجام کار و حتی پس از آن در بر داشته باشد.
بنابراین مطلع بودن بیماروهمراه وی از این روند قبل از انجام آندوسکوپی بسیار اهمیت دارد و همراه بیمار بهتر است از آنها به دقت پیروی کند و در صورت هر گونه ابهامی ، از پزشک بیمار خود کسب اطلاع نماید.
6 الی 8 ساعت قبل از آن ، بیمار از خوردن و آشامیدن اجتناب ورزد. خالی بودن معده هم برای بیمارمفید خواهد بود چون احتمال استفراغ کردن و ورود محتویات معده به داخل ریه بیمار (آسپیراسیون) را در طول کار کم خواهد کرد و هم برای پزشک جهت بررسی دستگاه گوارش فوقانی به طور کامل و دقیق مفید خواهد بود .
برخی از داروهای مصرفی توسط بیمار باید قبل از برخی باید آنجام آندوسکوپی دوزشان تنظیم شود.برای مثال ازچندین روز قبل از آندوسکوپی مصرف نشود و یا برخی باید افزایش دوز یابد. پس همراه بیمار باید حتما پزشک بیمار خود در مورد نحوه مصرف داروهایش قبل از انجام کار سوال کند. گاهی پزشک علیرغم دستورالعمل ها به شما توصیه می کند که مصرف داروی بیمارتان را ادامه دهید .
همیشه بیمار خود را با یک همراه مطمئن برای انجام آندوسکوپی ببرید. چون داروهای خواب آوری که ممکن است جهت آرام کردن او استفاده شود، احتمال دارد بلافاصله پس از انجام آندوسکوپی در وی مشکلی ایجاد نکند اما گاهی بعد از مدت کوتاهی بیمار دچار تغییرات گذرائی در حرکات و رفتارش می شود که بهتر است در آن زمان یک همراه مطمئن حضور داشته باشد .
در بخش یا اتاق آندوسکوپی :
پرستاری که بیمار را آماده می کند باید در مورد علت انجام آندوسکوپی اطالع کسب کند و همچنین در مورد مسائل دیگری چون ناشتا بودن بیمار، وجود فرد همراه مطمئن و موارد دیگر اطلاع کسب کند :
- داروهای مصرفی بیمار
- مشکلات پزشکی مثل بیماری های قلبی یا ریوی
- حساسیت به داروها و یا موارد خاص چون رنگ ها و یا التکس که در پزشکی بکار می رود
- واکنش های شدید حساسیتی به مواد آرامبخش و خواب آور بعد از کسب اطلاع از شرایط و مناسب بودن وضعیت بیمار، پرستار اقدام به تزریق داخل رگی (ورید) داروی آرامبخش کرده تا او در حین آندوسکوپی آرام و راحت باشد . علائم حیاتی بیمار که شامل فشار خون ، ضربان قلب و ریتم آن و سطح اکسیژن خونی می باشد ، در صورت نیاز در تمام مدت توسط دستگاه چک می شود (مونیتورینگ)، حتی پرستار نیز بطور دستی فشارخون و نبض او را کنترل می کند . ممکن است در تمام طول آندوسکوپی نیز اکسیژن به بیمار داده می شود. پزشک تمام مراحل گفته شده را برای همراه بیمار بازگو می کند و حتی مشکلاتی که ممکن است در حین کار اتفاق بیفتد را نیز متذکر می شود.
نحوه انجام آندوسکوپی :
برای انجام آندوسکوپی، بیمار باید راحت بوده و بر روی سمت چپ خود دراز بکشد. به گلوی او یک اسپری بیحس کننده زده می شود تا چیزی احساس نکند. همچنین یک قطعه کوچک محافظ در بین دندانهای بیمار شما قرار داده می شود. این کار باعث می شود که دندانهای بیمار آسیبی نبیند و نیز دندانهای او هم به آندوسکوپ صدمه نزنند.
وقتی که بیمار آماده بود، پزشک، سر آندوسکوپ را روی زبان او قرار داده و آن را به سمت گلو می برد و از بیمار میخواهد که آن را قورت دهد، با این کار، مری باز شده و آندوسکوپ داخل آن می شود و سپس به سمت پایین و معده میرود.
در طی این مدت، یک پرستار دائما مراقب بیمار خواهد بود و و با یک ساکشن(مکننده بزاق بیمار را که در دهانش جمع شده را بیرون میکشد مانند وسیله ای که در دندانپزشکی وجود دارد.)
وقتی که سر آندوسکوپ وارد معده شد، از طریق یک لوله که در آندوسکوپ قرار دارد، معده باد می شود تا مشاهده داخل آن بهتر انجام شود. در صورت مشاهده موارد مشکوک، پزشک ممکن است اقدام به نمونه برداری (تکه برداری یا بیوپسی) نماید که این کار، کاملا درد میباشد. وقتی که کار پزشک تمام شد، آندوسکوپ به بیرون کشیده می شود.
در طی انجام آندوسکوپی، اشکاالتی که ممکن است برای بیمار ایجاد شوند عبارتند از: احساس فشار در گلو و گاهی اوقات احساس ناراحتی در شکم و آروغ زدن )به خاطر هوایی که به داخل معده فرستاده می شود(. در هنگام داخل کردن نوک آندوسکوپ به سمت گلو، ممکن است بیمار یکی دوبار آروغ بزند که این یک واکنش طبیعی می باشد.
بهبودی :
بعد از آندوسکوپی ، برای مدتی بیمار را تحت نظر می گیرند تا اثرات ناشی از دارو برطرف شود . بدترین ناراحتی که ایجاد می شود ، احساس نفخ معده ناشی از ورود هواست که به سرعت برطرف می شود .
برخی از بیماران گلو درد مختصری پیدا می کنند . اگر شما تمام دستورات گفته شده را رعایت کرده باشید ، بیمارتان پس از مدت کوتاهی می تواند چیزی بخورد . در برخی از بیماران داروهای مصرف شده باعث احساس خستگی و عدم تمرکز می شود .
پزشک معمولا نتیجه آندوسکوپی را همان جا به همراه بیمار اعلام می کند مگر در مواردی که بیوپسی گرفته شده و یا بیوپسی برداشته شده که در این حالت باید بعدا مراجعه نماید ، چون بافت برداشت شده جهت بررسی های بیشتر به آزمایشگاه (پاتولوژی) فرستاده می شود و اعلام نتیجه آن به اندک زمانی نیاز دارد.
عوارض آندوسکوپی :
آندوسکوپی فوقانی روش بسیار بی عارضه ای است و عوارض ناشی از آن بسیار محدود می باشد ، با این حال برخی از عوارض آن شامل موارد زیر است :
- ورود محتویات معده به ریه (آسپیراسیون)، به همین دلیل توصیه می شود تا 6 الی 8 ساعت قبل از آندوسکوپی ناشتا باشید.
- آندوسکوپ می تواند بندرت باعث صدمه به بافت (سوراخ یا پاره شدن) شود. این عارضه بسیار نادر ولی جدی است.
- در مواقع بیوپسی با برداشت پولیپ احتمال خونریزی وجود دارد . اما خونریزی ناشی از آن بسیار خفیف است ، بطوریکه یا خود به خود بند می آید و یا با اقدامات ساده قابل کنترل است.
- ایجاد حساسیت به مواد آرامبخش استفاده شده ، که تیم آندوسکوپی حاضر شامل پزشک و پرستاران قبل از انجام کار مطمئنا از سابقه حساسیت بیمار به این مواد و هم چنین باقی مشکلات شما مثل بیماریهای قلبی ، ریوی ، کلیوی و کبدی از شما سوال کرده اند .
- التهاب در رگی که از طریق آن ماده آرامبخش تزریق شده که به صورت ظاهر شدن علائم التهابی مثل قرمزی ، تورم ، گرم شدن ناحیه کمپرس کردن به وسیله حوله گرم مناسب خواهد بود و اگر با این اقدامبرطرف نشد،حتما با پزشک مربوطه مشورت نمایید.
علائمی که پرستار در صورت مشاهده باید سریعا گزارش دهد:
- درد شدید شکمی ( به غیر از دردهای کرامپی یا پیچشی) ناشی از نفخ معده
- سفت و متسع شدن شکم
- استفراغ
- تب
- اشکال در بلع و درد شدید درناحیه گلو
- احساس خش خش در زیر پوست گردن یا قفسه سینه