احکام و فتواهایی پیرامون فدیه روزه رمضان
☑️ سوال۱ : فدیه ی مقرر در شرع اسلامی برای هر روزه چه مقدار تعیین شده است؟
فقیهان درباره فدیه مقرر جهت پرداخت به نیازمندان مقدار یک مد را به ازای هر روز تعیین نموده اند . اگر بخواهیم یک مد را بر حسب وزن برآورد کنیم معادل ۶۰۰ الی ۶۰۵ گرم میباشد. شایان ذکر است تمام شروطی که برای زکات فطر لازم است از قبیل قوت بودن ، نوع جنس پرداختی ، عاری بودن از مواد زاید و … باید در فدیه نیز باید رعایت شود.
☑️ سوال ۲:آیا هر شخص می تواند بجای روزه بودن فدیه بپردازد یا فدیه ویژه افراد مشخص و با شرایط معینی است؟
جواب: درست نیست که شخصی بدون عذر شرعی روزه را ترک کند و روزه را نگیرد و به جای آن فدیه بپردازد. افطار کردن و پرداخت فدیه دارای شرایط و احکام خاص خود میباشد. — توضیحات بیشتر در پاسخ سوالات دیگر بیان میگردد-
☑️سوال۳: آیا باید فدیه هر روزه را به یک شخص مستمند داد یا می توان مجموع فدیه – مثلا ده روز را -روی هم به یک شخص پرداخت نمود؟
جواب: در خصوص اینکه مقدار فدیه چگونه و به چه تعداد نفر پرداخت شود فقیهان رای بر جواز دادن کل فدیه به یک مستمند و یا اینکه ما بین چند نیازمند تقسیم شود ، را صادر نموده اند . اما آنچه مورد اختلاف در بین عالمان است زمان پرداخت فدیه است که آیا از اول رمضان میتوان آنرا پرداخت کرد یا فدیه هر روز موقع غروب آفتاب همان روز یا اینکه بعد از عید داده شود.
☑️سوال۴: چه کسانی علاوه بر پرداخت فدیه باید روزه از دست رفته را نیز قضا کنند و چه کسانی با پرداخت فدیه از قضا نمودن روزه معافند؟
جواب : پاسخ به این سوال به نوعی مکمل جواب سوال ۲ نیز می باشد . کسانی که روزه رمضان را نگرفته باشند در کل شامل یکی از دسته هایی می باشند که ما به آنها اشاره خواهیم کرد.
الف ) مفطر – کسی که روزه نگرفته باشد – پیر و ناتوان باشد . چنین شخصی روزه نمی گیرد و فقط فدیه می دهد .
ب) زن باردار و شیرده : در این مورد رای بر اینست اگر این دسته به خاطر خود افطار کرده باشند فقط قضای روزه برآنان است و اگر به خاطر جنین یا طفل شیرخوار افطار کنند علاوه بر قضای روزه ، فدیه نیز می دهند.
ج) بیمار ، اگر بیماری بهبود یابد قبل از اینکه رمضان آینده فرا رسد ، قضای روزه لازم است نه فدیه ، ولی چنانچه امیدی به بهبودی بیماری نباشد روزه ساقط و فقط دادن فدیه لازم است . کسی که بیمار است در عین حال بیماری اش تا رمضان سال آینده ادامه داشته باشد ولی امکان قضای روزه را نداشته و فوت نماید ، فدیه تاخیر بر او واجب نمی شود در غیر این صورت بعد از فوتش وراث یا بستگان می توانند به نیابت از او روزه ها گرفته یا فدیه بدهند.
دلیل بر این ،حدیث ام المومنین عایشه (رضی الله عنها) است که رسول خدا فرموده است [ من مات و علیه صیام صام عنه ولیه ] . بخاری ۱۸۵۱، مسلم ۱۱۴۷. کسی که بمیرد و قضای روزه بر او باشد ولی اش به جای او روزه می گیرد.
دلیل دیگر برای دادن فدیه حدیث [ من مات و علیه صیام شهر فلیطعم عنه مکان کل یوم مسکینا] ترمذی ۸۱۷. کسی که بمیرد و بر او قضای رمضان باشد ولی اش می تواند به جای هر روز یک فقیر را اطعام دهد
د) مسافر . چنانچه مسافر به علت مسافرت افطار کرد و تا رسیدن رمضان سال آتی آنرا قضا نکرد ، هم باید روزه را قضا نماید و هم فدیه بدهد.
و ) فدیه جماع [ همخوابگی] : مردی که با وجود آگاهی از تحریم جماع ، در روز رمضان و در حال روزه داری با همسرش، همبستر شود سوای قضای آن روزه ؛ اگر توانایی روزه دو ماه متوالی یا آزاد کردن برده را نداشت باید بعنوان فدیه به شصت نفر طعام دهد.
توضیح اینکه : در مورد تاخیر قضای روزه رمضان ، بنابر فتوای امام شافعی (رح) بابت هر سال تاخیر ، فدیه نیز تکرار میشود ولی امام ابوحنیفه (رح) تکرار فدیه را نمی پسندد و به یکبار فدیه دادن اکتفا نموده است.
☑️سوال ۵ : آیا فدیه الزاما باید طعام باشد یا می توان بجای طعام وجه نقد به فقرا تقدیم نمود؟
جواب : با توجه به آیات و احادیث نظر اکثر علما بر اینست که فدیه باید طعام باشد . خداوند در سوره بقره میفرماید [ و علی الذین یطیقونه فدیه طعام مسکین ] و کسانی که توانایی روزه گرفتن را ندارند فدیه اش ، طعام دادن به مسکین است. یا حدیث پیامبر در مورد پیر و زن باردار که میفرماید [ … ان یفطرا و یطعما کل یوم مسکینا ] .
ابوداود ۲۳۱۸. افطار کرده و به جای هر روز فقیری را طعام دهند . ولی برخی از عالمان به خصوص امام ابو حنیفه در کتاب مجمع الانهر قایل بر جواز پرداخت پول به جای طعام میباشند. لازم بذکر است افرادی که از فتوای امام ابو حنیفه تقلید میکنند بدانند که مقدار فدیه نزد ایشان ۱۸۱۵ گرم است نه ۶۰۰ گرم.
منابع : فقه المنهجی و منهاج الطالبین