آشنایی با شهرستان نایین|استان اصفهان

آشنایی با شهرستان نایین|استان اصفهان

شهرستان نائین شهرستانی است در استان اصفهان مرکز این شهرستان شهر نائین است. در سال ۱۳۲۷ شمسی نائین رسماً شهرستان اعلام شد و بخشداری آن به فرمانداری تبدیل گشت.

شهرستان نائین وسیعترین شهرستان استان اصفهان و یکی از بزرگترین شهرستانهای ایران است.

 نايين از شهرهاي ايران باستان و يکي از ولايت‌هاي پنج گانه استان (کوره) فارس، يعني پايتخت هخامنشيان بوده است. در زمان گسترش اسلام مردم نايين به اين دين گرويدند.

در قرن پنجم ه.ق نايين مانندساير شهرهاي اصفهان مورد توجه قرار گرفت و در زمان حکومت سلطان محمد خدابنده(الجايتو) و غازان خان در نايين آثار با ارزشي چون مسجد بابا عبدالله، عمارت امامزاده سلطان سيد علي و مناره مسجد جامع اين شهر ساخته شد.

در قرن هشتم در جنگلي که ميان ملک اشراف، با امير مبارزالدين در گرفت و به شکست اشراف انجاميد، نايين ومردم آن آسيب فراوان ديدند.

در اوايل قرن دهم ه. ق سران آق قويو نلو در حوالي نايين با يکديگر به ستيز برخاستند که از رهگذر اين جدال‌ها، شهر پريشان شد و ويراني بسيارديد. در دورۀ صفويان نايين رونق يافت. دراين دوره، باروي شهر مرمت شد و بناهاي جديدي در آن احداث گشت.

در سال 1000ه.ق هنگامي که اصفهان به پايتختي ايران برگزيده شد نايين که در زماني تابع يزد بود، در محدوده اداري اصفهان جاي گرفت.

از وقايع مهم دوران صفويه در نايين دعواي نعتي و حيدري بود که اين اختلاف‌ها در عصر مشروطيت همادامه يافت. با سقوط اصفهان به دست افغان‌ها (در سال 135 ه.ق) شهر نايين که بر سررا ه سربازان مهاجم قرارداشت، بسيار آسيب ديد ولي بر اثر مقاومت مردم نايين، شهربه دست افغان‌ها نيافتاد، در اين زمان گروهي از سادات طباطبايي ساکن اصفهان و زواره به نايين کوچ نمود و در دورۀ قاجار نايين مورد بي‌مهري پادشاهان وقت قرار گرفت. در اين دوره نايين سخت آشفته و نا امن گشت زيرا دراين زمان نايين يا صحنه جنگ شيخي‌ها و«بالاسري» ها و يا ميدان نزاع‌هاي حيدري و نعتي بود که در دوره صفويان در تمام شهرهاي ايران آغاز گشته و دامن زده مي‌شد و همچنين محل تاخت و تاز ياغياني همچون نايب حسين کاشي بود.

از نايين مردان بزرگ و نامداري برخاسته که هريک در علوم وفنون مختلف جايگاهي بس بلند يافته‌اند و از اين رهگذر نايين بخصوص در تاريخ يکصدساله اخير ايران نقش بسيار زيادي داشته است. از اين رو همواره براي اين منطقه منزلتي بيش از يک شهرستان معمولي قائل بوده‌اند چنانچه بر اثر خاندان پيرنيا حتي درقانون اساسي پس از مشروطه اين شهر ر ا از شرط حد نساب نفوس براي بر خوداري نماينده‌اي مستقل در مجلس شوراي ملي معاف کرده بودند. يکي از فرزندان بزرگ اين سرزمين دکتر حسين فاطمي است که در نهضت ملي شدن نفت تا آخرين نفس پايمردي کرد و به دکتر مصدق وفادار ماند و جان و سر را در راه آزادي خواهي فدا کرد
 

تاریخچه شهرستان نایین  :

تاریخ بنای اولیه شهرنایین به دوران قبل ازاسلام بازمی گردد. صحت این مدعا راعلاوه برنوشته های مورخین و جغرافیا نویسان قدیم، گویش محلی خاص مردم نایین تقویت می کند. این گویش هنوز نیز متداول و مرسوم است. مولف کتاب مسا لک و ممالک فارس را ایالت قدیمی ایران و محل تشکیلات دولت هخامنشی ذکر ﻣﻲکند که دوره ساسانیان و پس از اسلام به پنج ولایت یا استان تقسیم می شده است. که هر قسمت(کوره)نامیده می شد در دوره های ساسانی و پس ازاستقرار اسلام، شهرنایین جزء یکی از این کوره ها به شمار می آ مد.

بیشتر پژوهشگرانی که درباره نایین بررسی و تحقیق کرده اند به آبادی و آبادانی آن در ادوار قبل از اسلام اشاره کرده اند . اما در مقدمه کتاب(تذکره سخنروان نائین) شهر نایین شهرکی کاروا ن انداز معرفی شده که قافله ها برای استراحت و فراهم ساختن زاد سفر در آن بارمی انداخته اند. ساربانان نیز شتران خودرا درنایین(هنارگیری)می کرده اند. به هرحال، با مراجعه به منابع  مختلف ﻣﻲبینیم نایین درقبل ازاسلام مرکز اداری و خدماتی بخشی ازناحیه یزد بود .

     بااستقرار اسلام، در بیشتر شهرهای ایران و ورود این آیین به نایین، شهر نایین موقعیت خود را همچون گذشته حفظ کرد. یکی از نویسندگانی که درقرن چهارم هجری کتاب خود راتألیف کرده است نائین را شهری آباد و پرجمعیت ذکر می کند.

     در قرن پنجم هجری ،شهر نایین مانند دیگر شهرهای نز دیک به اصفهان مورد توجه قرار گرفت. در نیمه اول این  قرن ناصر خسرو، درسفرمشهورش از نائین عبور کرد و به این شهر اشاره نمود او در سفرنامه اش درباره اوضاع اجتماعی نایین مطلب تازه ای ارائه نکر ده است. به همانگونه که یاقوت حموی نیز تنهابه نقل قولی از اصطخرای اکتفا کر ده است.

    در دوران مغول، با روی کارآمدن  ایلخانان و حکومت غازان و سلطان((محمد اولجایتو))که پس از تشرف به دین اسلا م به لقب ((خدا بنده )) ملقب شد در نایین نیزتحولاتی به وقوع پیوست. دردوران حکومت این دو ایلخان که با وزارت خواجه رشیدالد ین فضل الله همدانی مقارن است  اصلاحات اساسی در اکثر شهرهای ایران به وجود آمد. در این دوران آثار مهم و با ارزشی مانند مسجد بابا عبدالله، عمارت امامزاده سلطان سیدعلی و مناره مسجدجامع در نایین ساخته شد .

در نیمه اول قرن هشتم هجری، ملک اشرف پس از شکست از شیخ ابو اسحاق اینجو در شیراز و فراربه یزد، بیشتر آبادی ها و شهرها ی یزد را خراب کرد و به نایین رسید .

درجنگی که در سال 744 هجری درنایین بین او و امیر مبارزالد ین از امرای آل مظفر به وقوع پیوست ملک اشرف شکست خورد. این جنگ باعث خرابی نایین شد و خلقی عظیم کشته شدند.
دراواخر قرن هشتم هجری، در روزگاری که امیر تیمور خود را برای حمله به شهرهای مرکزی ایران آماده می کرد باردیگر نایین گرفتار درگیری شاه منصور و شاه یحیی مظفری شد، توضیح اینکه در سال793 بین این دو برادرجنگی درگرفت که بیشتر روستاها و قصبات بین اصفهان و یزد و کرمان تخریب شدند .نایین نیز آسیب فراوان دید.

     در قرن نهم نیز جنگ و کشتارهائی بین خاندان های آق قو یوفلو و قراقریونلو بوقوع پیوست . نایین بر سر راه شهرهای مهم، مورد نزاع واقع شده بود بنا براین در این درگیری نیز از آسیب و تخریب ها در امان نماند. اما در همین سالها ،دولتشاه سمرقندی در تذکره ای که به نام خود اوست ودرسال892 هجری تالیف کرده ((نا یین را قصبه ای خوش آب و هوا معرفی می کند که بعضی محصولات آن بی نظیر است )).

    دراوائل قرن دهم ،بار دیگر جنگی عظیم بین سران اق قویونلو به وقو ع پیوست .محل این نبرد نیز حوالی نا یین بود.به نوشته کتاب احسن التواریخ این جنگ باعث شد تا محمد میرزا آق قویونلو بر فارس استیلا یابد . در دوران حکو مت ترکمانان اق قویونلو ونیزیان از نا یین عبور کردند  اما گزارش سفر آنها  نکته مهمی از اوضاع نایین رابه دست نمی دهد . بطور کلی از حمله مغول تا ظهور دو لت صفوی، فرامانروا یان مختلفی از ترک و تاتار  و ترکمن و سایر نژادها و ملیت ها، در نقاط مختلف ایران به قدرت رسیدند . به طوری که هر قسمت از کشورما دردست خانواده یا طایفه ای بود.

در دوران حکمرانی ایلخانان نایین از اصلاحات و تحولی که در بسیاری از شهرهای ایران آغاز شده بود بی بهر ه نماند. رونق اقتصادی دوره مغول نایین را که در کنار شاه راه خلیج فارس و ری و سلطانیه قرار گرفته بود به صورت شهری پرجمعیت و آباد دراورد .در این زمان و بخصوص درعصر حکومت غازان و سلطان محمد اولجایتو و وزارت خواجه رشیدالدین فضل الله در نائین آثار با ارزشی ساخته شد. برخی از این آثار در عداد بناهای کم نظیر به شمار می روند و نمایانگر پیشرفت معماری اسلامی ایرانی آن عصر می باشند.این رونق و پیشرفت نسبی علاوه بر آن که باعث احداث مساجد و بناهای متعددی گردید اقوام و خانواده های مختلفی را نیز از دیگر شهرهای ایران به نایین سرازیر کرد. از جمله این اقوام، عده ای از امیرزادگان و امراء مغول بودند که به همراه  خانواده ها و اقوام و ملازمین خود به نایین آمدند و دراین شهر و روستاها و  قصبات اطراف آن ساکن شدند.    

وجه تسميه نایین :

درباره نام نايين سخنان بسيارگفته‌اند که همگي سست و بي‌اساس‌اند. از جمله اين که گفته‌اند نام نايين از گياهي باتلاقي به نام «ني» برگرفته شده، يا يهودياني که از اورشليم به مشرق زمين کوچانده شدند، اين شهر را به ياد موطن خويش بنا کرده و بدين نام خوانده‌اند و... وليکن آنچه مسلم است عناويني چون «شهر مساجد»، «قصبه طيبه»، «مدينه العرفا» و... که براي نايينبرشمرده شده نشان دهنده اهميت اين شهر در دوره‌هاي مختلف تاريخ بوده است.

آب و هوا:

شهرستان نايين داراي آب و هوايي کويري است و اختلاف درجه حرارت شب و روز در فصول سال کاملاً محسوس است و بارش آن بسيار کم و تابستان‌ها طولاني و بدون باران است. انارک از بخش‌هاي شهرستان نايين، داراي آب و هوايي گرم و خشک است روستاي نيستانک ازروستاي مهم منطفه در کنار جاده نايين – اردستان و بر سر راه ترانزيت تهران– بندرعباس واقع شده است. اين روستا در موقعيت بسيار مناسب ارتباطي قرار دارد و جزءاقليم بياباني سرد و يا معتدل است و در تابستان‌ها با کمبود شديد آب روبرو است. رودها: منطقه به دليل شرايط خاص اقليمي از داشتن رودخانه و چشمه بي بهره بوده و فقط يک رودخانه فصلي کم اهميت از حدود 5 کيلومتري شمال خور مي‌گذرد.

کوه‌هاي مهم:

کوه قابل توجهي در اين شهرستان به چشم نمي‌خورد. در بخش انارک تنها کوه نسبتا مرتفع، کوه دره انجيل است که 2438 متر ارتفاع دارد. کوه منفرد عزيز آباد نيز در 5 کيلومتري شمال شرقي روستاي نيستانک نيز رشته کوه‌هايي به نام چهار گنبد واقع است.

غارها:

درانارک غارهاي متعدد وجود که بيشتر آن‌ها ناشناخته مانده فقط غار ميله در نزديک «چاه خربزه» شناخته شده است. در نزديک چشمه آب قديمي انارک نيز غاري وجود دارد که درب آن بسته است. اي بسا که اگر آن را بگشايند ناشناخته‌هايي از آن شهر براي باستان شناسان آشکار گردد.

دشت و کوير:

بخش عمده شهرستان نايين سرزميني کويري است که يکي اززيباترين جاذبه‌هاي طبيعي اين شهرستان محسوب مي‌شود. در جاي جاي کوير تپه‌هاي بزرگ ياز ريگ پديد آمده که هر يک به نامي شهرت دارد. از اين جمله آن‌ها ريگ جن يکي اززيباترين و در عين حال خطرناک ترين مناطق کوير است. همچنين صحنه‌هاي زيبا وافسون‌گر سراب از جلوه‌هاي بديعي است که تنها در اين مناطق کويري مي‌توان يافت. شب‌هاي كوير و نيز غروب كوير نيز زيبايي‌هاي منحصر به خود دارد.

بيشه وجنگل‌ها:

درمنطقه کويري نايين جنگل و بيشه به مفهومي که شناخته مي‌شود موجود نيست. اما در اين سرزمين جنگل‌هايي هست که تنها به اين منطقه اختصاص دارند. جنگل تاق و جنگل گز. جنگل‌هايي با زيبايي منحصر به فرد.

تقسیمات کشوری

این شهرستان در حال حاضر شامل دو بخش مرکزی و انارک سه منقطه شهری به نام نائین، بافران و انارک و پنج دهستان می‌باشد.

    بخش مرکزی شهرستان نائین

        شهرنائین

        دهستان کوهستان به مرکزیت روستای بلان.

        دهستان بهارستان به مرکزیت روستای کجان.

        دهستان لای سیاه به مرکزیت روستای هماباد.

    بخش انارک
     

   شهرانارک
     

   دهستان چوپانان به مرکزیت روستای چوپانان

تاريخ

تاريخ بناي اوليه شهر نائين به دوران قبل از اسلام باز مي‌گردد. صحت اين مدعا را علاوه بر نوشته‌هاي مورخين و جغرافيا نويسان قديم، گويش محلي خاص مردم نائين تقويت مي‌کند. اين گويش هنوز نيز متداول و مرسوم است. مولف کتاب مسالک و ممالک فارس را ايالت قديمي ايران و محل تشکيلات دولت هخامنشي ذکر مي‌کند که دوره ساسانيان و پس از اسلام به پنج ولايت يا استان تقسيم مي‌شده‌است. که هر قسمت «کوره» ناميده مي‌شد.

در دوره‌هاي ساساني و پس از استقرار اسلام، شهر نائين جزء يکي از اين کوره‌ها به شمار مي‌آمد. بيشتر پژوهشگراني که درباره نائين بررسي و تحقيق کرده‌اند به آبادي و آباداني آن در ادوار قبل از اسلام اشاره کرده‌اند. اما در مقدمه کتاب تذکره سخنوران نائين شهر نائين شهرکي کاروان انداز معرفي شده که قافله‌ها براي استراحت و فراهم ساختن زاد سفر در آن بار مي‌انداخته‌اند. ساربانان نيز شتران خود را در نائين هنارگيري مي‌کرده‌اند. به هرحال، با مراجعه به منابع مختلف مي‌بينيم نائين در قبل از اسلام مرکز اداري و خدماتي بخشي از ناحيه يزد بود.

بااستقرار اسلام، در بيشتر شهر‌هاي ايران و ورود اين آيين به نائين، شهر نائين موقعيت خود را همچون گذشته حفظ کرد. يکي از نويسندگاني که در قرن چهارم هجري کتاب خود را تأليف کرده‌است نائين را شهري آباد و پرجمعيت ذکر مي‌کند.

در قرن پنجم هجري، شهر نائين مانند ديگر شهرهاي نزديک به اصفهان مورد توجه قرار گرفت. در نيمه اول اين قرن ناصر خسرو، در سفر مشهورش از نائين عبور کرد و به اين شهر اشاره نمود. در سفرنامه ناصر خسرو درباره اوضاع اجتماعي نائين مطلب تازه‌اي ارائه نشده‌است، همانگونه که ياقوت حموي نيز تنها به نقل قولي از اصطخري اکتفا کرده‌است.

در دوران مغول، با روي کار آمدن ايلخانان و حکومت غازان و سلطان محمد اولجايتو که پس از درآمدن به دين اسلام به لقب «خدا بنده» ملقب شد در نائين نيز تحولاتي به وقوع پيوست. در دوران حکومت اين دو ايلخان که با وزارت خواجه رشيدالدين فضل‌الله همداني مقارن است اصلاحات اساسي در اکثر شهرهاي ايران به وجود آمد. در اين دوران آثار مهم و با ارزشي مانند مسجد بابا عبدالله، عمارت امامزاده سلطان سيدعلي و مناره مسجد جامع در نائين ساخته شد.

در نيمه اول قرن هشتم هجري، ملک اشرف پس از شکست از شيخ ابواسحاق اينجو در شيراز و فرار به يزد، بيشتر آبادي‌ها و شهرهاي يزد را خراب کرد و به نائين رسيد. در جنگي که در سال 744 هجري در نائين بين او و امير مبارزالدين از امراي آل مظفر به وقوع پيوست ملک اشرف شکست خورد. اين جنگ باعث خرابي نائين شد و خلقي عظيم کشته شدند.

در اواخر قرن هشتم هجري، در روزگاري که اميرتيمور خود را براي حمله به شهرهاي مرکزي ايران آماده مي‌کرد بارديگر نائين گرفتار درگيري شاه منصور و شاه يحيي مظفري شد. در سال793 بين اين دو برادر جنگي درگرفت که بيشتر روستاها و قصبات بين اصفهان و يزد و کرمان تخريب شدند. نائين نيز آسيب فراوان ديد.

در قرن نهم نيز جنگ و کشتارهائي بين خاندان‌هاي آق قويونلو و قراقريونلو بوقوع پيوست. نائين بر سر راه شهرهاي مهم، مورد نزاع واقع شده بود بنابراين در اين درگيري نيز از آسيب و تخريب‌ها در امان نماند. اما در همين سالها، دولت شاه سمرقندي در تذکره‌اي که به نام خود اوست و در سال892 هجري تاليف کرده نائين را «قصبه‌اي خوش آب و هوا» معرفي مي‌کند که «بعضي محصولات آن بي نظير است».

در اوائل قرن دهم، بار ديگر جنگي عظيم بين سران اق قويونلو به وقوع پيوست. محل اين نبرد نيز حوالي نائين بود. به نوشته کتاب احسن التواريخ اين جنگ باعث شد تا محمد ميرزا آق قويونلو بر فارس استيلا يابد.

در دوران حکومت ترکمانان اق قويونلو ونيزيان از نائين عبور کردند اما گزارش سفر آنها نکته مهمي از اوضاع نائين را به دست نمي‌دهد.

در دوران حکمراني ايلخانان نائين از اصلاحات و تحولي که در بسياري از شهرهاي ايران آغاز شده بود بي بهر ه نماند. رونق اقتصادي دوره مغول نائين را که در کنار شاهراه خليج فارس و ري و سلطانيه قرار گرفته بود به صورت شهري پر جمعيت و آباد درآورد. در اين زمان، و بخصوص در عصر حکومت غازان و سلطان محمد اولجايتو و وزارت خواجه رشيدالدين فضل‌الله در نائين آثار با ارزشي ساخته شد. برخي از اين آثار در عداد بناهاي کم نظير به شمار مي‌روند و نمايانگر پيشرفت معماري اسلامي ايراني آن عصر مي‌باشند. اين رونق و پيشرفت نسبي علاوه بر آن که باعث احداث مساجد و بناهاي متعددي گرديد اقوام و خانواده‌هاي مختلفي را نيز از ديگر شهرهاي ايران به نائين سرازير کرد. از جمله اين اقوام، عده‌اي از اميرزادگان و امراء مغول بودند که به همراه خانواده‌ها و اقوام و ملازمين خود به نائين آمدند و در اين شهر و روستاها و قصبات اطراف آن ساکن شدند.

در اوايل قرن دهم ه. ق سران آق قويونلو در حوالي نائين با يکديگر به ستيز برخاستند که از رهگذر اين جدال‌ها، شهر پريشان شد و ويراني بسيار ديد. در دوره صوفيان نائين رونق يافت. در اين دوره، باروي شهر مرمت شد و بناهاي جديدي در آن احداث گشت. در سال 1000ه.ق هنگامي که اصفهان به پايتختي ايران برگزيده شد نائين که در زماني تابع يزد بود، در محدوده اداري اصفهان جاي گرفت. از وقايع مهم دوران صفويه در نائين دعواي نعتي و حيدري بود که اين اختلاف‌ها در عصر مشروطيت هم ادامه يافت. با سقوط اصفهان به دست افغان‌ها (در سال 135 ه.ق) شهر نائين که بر سر را ه سربازان مهاجم قرارداشت، بسيار آسيب ديد ولي بر اثر مقاومت مردم نائين، شهر به دست افغان‌ها نيافتاد، در اين زمان گروهي از سادات طباطبايي ساکن اصفهان و زواره به نائين کوچ نمود.

در دوره قاجار نائين مورد بي‌مهري پادشاهان وقت قرار گرفت. در اين دوره نائين سخت آشفته و ناامن گشت زيرا در اين زمان نائين يا صحنه جنگ شيخي‌ها و «بالاسري»‌ها و يا ميدان نزاع‌هاي حيدري و نعتي بود که در دوره صوفيان در تمام شهرهاي ايران آغاز گشته و دامن زده مي‌شد و همچنين محل تاخت و تاز ياغياني همچون نايب حسين کاشي بود.

در سال 1327 شمسي نائين رسماً شهرستان اعلام شد و بخشداري آن به فرمانداري تبديل گشت. از نائين مردان بزرگ و نامداري برخاسته که هر يک در علوم و فنون مختلف جايگاهي بس بلند يافته‌اند و از اين رهگذر نائين بخصوص در تاريخ يکصد ساله اخير ايران نقش بسيار زيادي داشته‌است. از اين رو همواره براي اين منطقه منزلتي بيش از يک شهرستان معمولي قائل بوده‌اند.

از نائين مردان بزرگ و نامداري برخاسته که هريک در علوم و فنون مختلف جايگاهي بس بلند يافته‌اند و از اين رهگذر نائين بخصوص در تاريخ يکصد ساله اخير ايران نقش بسيار زيادي داشته‌است. از اين رو همواره براي اين منطقه منزلتي بيش از يک شهرستان معمولي قائل بوده‌اند چنانچه بر اثر خاندان پيرنيا حتي در قانون اساسي پس از مشروطه اين شهر ر ا از شرط حد نساب نفوس براي بر خوداري نماينده‌اي مستقل در مجلس شوراي ملي معاف کرده بودند. يکي از فرزندان بزرگ اين سرزمين دکتر حسين فاطمي است که در نهضت ملي شدن نفت تا آخرين نفس پايمردي کرد و به دکتر مصدق وفادار ماند و جان و سر را در راه آزاديخواهي فدا کرد.

معماري و بافت شهري

بافت شهري قديم نائين با تاثير پذيري از عواملي مانند محيط طبيعي، آب و هوا، نيازهاي شهر، لزوم امنيت شهر در برابر تهاجم بيگانگان طراحي شده و به طور کلي داراي معماري بسته و درونگرا است. عموم فضاي معماري و آثار تاريخي در ترکيبي متراکم در کنار يکديگر و متصل به هم استقرار يافته‌اند. طراحي شهر به گونه‌اي بوده‌است که فضاي مسکوني بدون آن که از نظر کاربردي دچار اشکال شوند در کنار عناصر شهري مانند مسجد جامع و دارا لحکومه و بازار و حسينيه و مدرسه و حمام مستقر شده‌است.

بافت قديم نائين از هفت محله تشکيل شده‌است. اين محلات که هر يک حسينيه‌هايي دارد عبارتند از:

محله چهل دختران

پنجاهه

نو گاباد يا نو آباد

باب المسجد يا در مسجد

سراي نو

کوي سنگ يا گودالو

محله کلوان

امروز نائين به دو قسمت نائين جديد و قديم تقسيم مي‌شود. اکثر مردم خانه‌هاي قديمي را خراب کرده و به قسمت نوساز شهر نقل مکان کرده‌اند.

چشم انداز محله محمديه از جذاب‌ترين مناطق بخش مرکزي نائين است. اين محله به خاطر موقعيت و نماي زيبا مورد توجه گردشگران است. در مرکز اين محله تپه‌اي قرار گرفته که بر بالاي آن قلعه زيباي آشورگاه ساخته شده‌است. در پايان تپه کارگاه عبا بافي در دل زمين کنده شده‌اند. مردم محل اين کارگاه را «سرداب» مي‌نامند. محله محمديه داراي سبط‌هاي متعدد و گذرها و گنبدهاي زيبا و بناهاي تاريخي بسيار است.

بازار نائين

بازار شهر نائين به صورت خطي مستقيم از دروازه چهل دختران شروع مي‌شود وبه مسجد خواجه ختم مي‌شود طول اين بازار در حدود340 متر است. همه مراکز محلات (حسينيه‌ها) با کوچه ‌هاي فرعي و اصلي به آن مربوط مي‌شوند. در امتداد راسته بازار دو چار سو وجود دارند که محل تقاطع بازار با دو معبر هستند. بازار نائين تا چند سال پيش دائربود ودر آن فعاليتهاي بازرگاني انجام مي‌شد اما درحال حاضر به علت انتقال مغازه‌ها به خيابان تقريبا حالت نيمه متروک درآمده‌است بازار نائين دکان‌هاي با طرح‌هاي متفاوت دارد. راسته بازار مسقف است که قسمتي از سقف آن چند سال قبل فرو ريخت. اخيراً سازمانهاي مسؤل قسمتهاي بازار را مرمت کرده‌اند. بازار ناييين در دوره ايلخانان بيش از هر زمان ديگر توسعه يافت. ورودي بازار يکي از مهم‌ترين دروازه‌ها شهر محسوب مي‌شده ‌است. اين مجموعه داراي دو کاروانسرا نيز هست. سقف اين بازار گنبدي و طاق ضربي است که نورگيرهايي دايره‌اي شکل در وسط طاق‌هاي آن پيش‌بيني شده‌است. به طور کلي بازار نائين يکي از آثار زيبا و قابل توجه شهر نائين بشمار مي‌رود، زيرا چند اثر مهم شهر مانند مسجد شيخ مغربي و مسجد خواجه و حسينيه چهل دختران درآن واقع شده‌اند.

مصلي

از ديگرآثار جالب و قابل توجه نائين ساختمان مصلا است که تا چند سال پيش باغ وسيع و مشجر آن تفرجگاه مردم درايام تعطيل بوده‌است و بقعه داخل آن نيز زيارتگاه نائيني‌ها بشمار مي‌رفت گنبد زيباي مصلي روبه روي گنبد امامزاده سلطان سيد علي واقع شده و خياباني اين دو محل بهم ارتباط مي‌دهد. عمارت مصلي مدفن سيد نوربخشي بزرگ سلسله نوربخشيه‌است مزار اين عارف مشهور روبروي درب ورودي باغ مصلي قرار گرفته و سنگ مرمري با تاريخ 953 هجري بر مزار او نصب شده‌است. در وسط باغ مصلي مقبرهاي به صورت هشت گوش با اتاقهاي قرينه وبه صورت چهار ايوانه واقع شده که گنبد بسيار زيبايي از کاشي به رنگ آبي بر روي آن خودنمائي مي‌کند. در زير اين گنبد آرامگاه حاج عبدالوهاب نائيني فرزند حاج عبدالقيوم واقع شده که در سال 1212هجري در اين محل درگذشته‌است. مزار ديگري متعلق به مرحوم حاج محمد حسن آذربايجاني است که درسال1250 هجري در گذشته و دراين محل به خاک سپرده شده‌است.

در مورد چگونگي احداث اين بنا نيز برخي از منابع نوشته‌اند در سفري که محمد ميرزاي قاجار به عنوان فرزند وليعهد از کرمان به تهران مي‌رفت در اين محل ميهمان مرحوم حاج محمد حسن شد و وي سلطنت اورا پيش بيني کرد چون گفته‌هاي او مقرون به حقيقت مي‌شود محمد شاه براي سپاس از او دستور مي‌دهد اين بقعه را بر مزاراو بسازند. مساحت باغ مصلي 18جريب است و دور تا دور آن به صورت غلام گردش مي‌باشد درضلع غربي مصلي آب انبار بزرگي که در نوع خود بسيار جالب توجه‌است. از ديگر زيبائي‌هاي اين عمارت وجود دو بادگير است که در تابستانها باعث سردي و گوارائي آب اين آب انبار مي‌شود. ورودي مصلي وعمارت مصلي بصورت دو طبقه‌است. عمارت مصلي نائين در آبانماه 1365 به شماره 1719 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده‌است.

 اصفهان گردی|دیدنی های نائین|اماکن تفریحی نائین