استان اردبیل|معرفی شهرستان نیر

شهرستان نیر

نیر یکی از شهرستان اردبیل است این شهر در 31 کیلو متر استان اردبیل، 20 کیلو متری سرعین، 90 کیلو متری شهر میانه در جاده بزرگراه نیر قرار دارند این منطقه با آب هوای خنک و طبیعت سر سبز دلنشین در تمام فصول از لحاظ پتانسیل برای گردشگری و توریسم محسوب می شود. این شهرستان دارای آبگرم های مختلف با خاصیت درمانی می باشند و از جمله جاذبه های گردشگری این شهرستان کاروان سرای شاه عباسی (ادربیل) در گردنه نیر ، آتشکده های باستانی، تپه ها قبور باستانی، غارهای باستانی، استخر عباسلو، قلعه بوینی یوغون در روستای کورعباسلو نیر می باشد.

جاذبه‌های گردشگری

این شهر دارای چشمه‌های آب متعدد می‌باشد که معروفترین آن تفرجگاه بولاغلار می‌باشد. این چشمه دارای آبی گواراست که در بخشی از آن پرورش ماهی هم انجام می‌شود. از جمله جاذبه‌های دیگر شهر نیر وجود آبگرم‌های متعدد با خاصیت درمانی می‌باشد که معروفترین آنها سقزچی، گل، قینرچه و بورجلو می‌باشند که درجه حرارت بعضی از آنها تا ۵۶ درجه سانتیگراد نیز ثبت شده‌است و جهت درمان امراض پوستی مفید تشخیص داده شده‌است. وجود منطقه زیبای بولاغلار در این شهر، آب و هوای خنک و طبیعت سبز و دلچسب فصول بهار و تابستان حاکی از پتانسیل مطلوب شهرستان برای گردشگری و توریسم است.

مناطق زیر از جمله مکانهای باستانی نیر می‌باشند:

    کاروانسرای شاه عباسی (اردبیل) در گردنه سائین نیر

    سنگ نوشته‌های اورارتویی

    آتشکده‌های باستانی

    تپه‌ها و قبور باستانی

    غارهای باستان قیرمزی کورپو (پل قرمز)

    گورستان باستانی و غارهای مسکونی باستانی در روستای ابوذر

    استخر عباسلو

    قلعه بوینی یوغون در روستای کورعباسلو نیر

    غار و پناهگاه نظامی روستای گلستان در ۸کیلومتری نیر به سمت اردبیل

    تپه باستانی چالاقان

نیر به روایت تاریخ

دوران ماقبل تاریخی نیر از روی آثار بجا مانده در منطقه و دوران تاریخی منطقه (دهکده، معابد و دژهای صخره‌ای که در دل زمین کنده شده‌اند) قابل مطالعه‌است. به طور کلی کثرت معماریهای صخره‌ای در منطقه که یادمانهای ماندگار و پایداری از زمان کهنند اولین وسیله شناخت پیشینه تاریخی نیر می‌باشند و دوم متون تاریخی اعم از سالنامه‌های آشور و اوراتور و متون هخامنشی است که نشانگر تحولات تاریخی در آن روزگار پرتلاطم هزار ساله‌است.

اطلاق لفظ زیکرتو در عصر مادها و اوایل هزاره اول و لفظ ساکارتی در عصر هخامنشی به معنی (سرزمین ساکنان در غارهای سنگی)، وجود معابد میترائیسم و نیز اشارات متون اوستا بر وجود بناهایی مثل دژ زیر زمینی و نیز متون شاهنامه که سرشار از چنین اشاراتی است مؤید قدمت این منطقه‌است. متون دوران اسلامی نیز موضوع فوق را تأیید می‌کند. چرا که در صحبت از اردبیل در کتاب معتبری چون احسن التقاسیم (قرن ۴ هجری) اشاره به این نکته شده‌است که «بیشتر خانه‌ها را در زیر زمین ساخته‌اند». بنا به نوشته بلاذری: ‍ «نیر دیهی بود و کوشک کهنه و درهم شکسته‌ای داشت. مرّبن عمر موصلی طایی در آنجا فرود آمد و بنیاد نهاد و پسرانش را در آن سکنی داد که به ظن قوی، اینان کوشکهایی در آن قریه بنا کردند و به صورت شهری درآوردند که احتمالاً باید همان قریه نیر باشد؛

و بازار جابروان را بنیاد نهاده، برزگش ساختند.» یکی از پسران مرّبن علی از سرکشان آذزبایجان بود و در سال ۲۱۲ هجری محمد بن حمید طوسی او را دستگیر ساخته به بغداد فرستاد ولی او بار دیگر به آذربایجان برگشته و به حکمرانی خود پرداخت ابن خردابه در کتاب مسالک و ممالک (تألیف سالهای ۲۳۰–۲۳۴) او را خداوند جابروان و نیریز می‌خواند. جابروان یکی از شهرهای آذربایجان بوده و یاقوت حموی می‌نویسد که در نزدیکی نریز (نیر فعلی) بوده ولی از بلاذری نقل شده که در نریز و در نزدیکیهای اردبیل بوده‌است. طبق اظهار نظر مطلعین نام اصلی آن نرسی بوده‌است و چنین مشهور است که نرسی پادشاه مشهور ساسانی آن را آباد کرده‌است. این نام در نوشته‌های قدیمی این شهر دیده شده‌است.

وضع طبيعي و آب وهوا

ارتفاعات كوه سبلان درقسمت شمال و غرب نير قرار گرفته و با ايجاد پستي و بلندي هاي زياد به منطقه چهره كوهستاني بخشيده و در زمستان آب و هواي سرد و در تابستان آب و هواي نسبتاً معتدلي را دارا مي باشد و بلندترين كوههاي آن چال داغي و سوغاتلي داغ مي باشد.

ميزان نزولات آسماني در دامنه سبلان بيشتر بوده و در جريان آب رودها و مسيرها، اراضي تعدادي زياد از روستاهاي تحت پوشش شهرستان نير و اردبيل را مشروب مي سازد و ميزان بارندگي متوسط منطقه 350 ميليمتر در سال مي باشد با توجه به عدم وجود اراضي آبرفتي و كوهستاني بودن ، منطقه از نعمت چاه هاي عميق و نيمه عميق (بجز مواردي درحاشيه رودخانه قوري چاي كورائيم) محروم بوده و مجموعاً آب هاي جاري حوزه عمل 24 ميليون متر مكعب تخمين زده شده است.

پیشینه تاریخی

1- حوادث تاریخی

 شهرستان نیر به عنوان بخشی از سرزمین آذربایجان و ایران قدمت تاریخی دارد و حوادث تاریخی مختلفی در آن رخ داده است و مردم شهرستان به موطن محلی و کشور در همه زمانها علاقه خاصی نشان داده اند.


از وقایع مهم تاریخی منطقه نیر ورود آقا محمدخان قاجار به نیر از راه سراب است که در این سفر شاه با بی اعتنایی مردم مواجه شده و با تلخکامی راهی اردبیل می شود.از دیگر شاهان قاجار مظفرالدین شاه و محمد علی شاه قاجار از شهر نیر دیدن کرده اند.


از حوادث دیگر لشکرکشی نصرالله خان یورتچی با پانصد سواره نظام شاهسون به دستور محمد علی شاه بسال  1278ه.ش در دوره مشروطیت علیه ستارخان، سردار ملی به سوی تبریز بود که عاقبت در این لشکرکشی سپاه نصرالله خان شکست خورد و خود وی بعد از مدتی زندانی و اقامت در روستای آقچای، در آنجا در گذشت در این ایام ستارخان قبل از ورود به اردبیل در نیر اقامت داشته است.در سال 1315 اولین سفر محمدرضا شاه پهلوی به منطقه نیر صورت گرفته و در سال های 1325 و 1332 دومین و سومین سفر شاه به نیر انجام یافته است.

                                                                                           
 در دوران فعاليت فرقه دموكرات آذربايجان اين منطقه يكي از مناطق حوادث خيز بوده است. در جريان انقلاب اسلامي مبارزات مردم منطقه از سال 1341 شروع شده و از آن زمان تاكنون اهالي منطقه در استقرار و دفاع از نظام اسلامي با تقديم صدها شهيد، جانباز، آزاده وايثارگر جانفشاني نموده اند.

 

خدمات و گردشگري

وجود آبگرم هايي نظیر قينرچه، بورجلو، سقزچي، ولي عصر و قره شيران كه درجه حرارت بعضي از آنها تا 56 درجه سانتيگراد نيز ثبت شده است و جهت درمان امراض پوستي، جلدي واعصاب مفيد تشخيص داده شده است، وجود منطقه زيباي بولاخلار در مجاورت شهر نير، آب و هواي خنك و طبيعت سبز و دلچسب فصول بهار و تابستان حاكي از پتانسيل مطلوب شهرستان براي گردشگري و توريسم است و در راستاي اين امر كار احداث دهكده توريستي سبلان نير در محل آب گرمهاي بورجلو و قيينرجه به مساحت 110 هكتار آغاز شده است. توسعه توريسم در منطقه بدنبال خود بخش خدمات منطقه را تقويت خواهد كرد و درآمد مردم  منطقه را افزايش داده و موجبات اشتغال رافراهم خواهد آورد.

رودخانه هاي هميشه جاري بالغلو، آغلاغان و كمال آباد كه از دامنه هاي كوهستاني سبلان سرازير مي شوند و چشمه سارهاي منحصر به فرد كه جلوه زيبايي رابه منطقه داده موجب شده بهترين ماهي قزل آلاي منحصر بفرد قرمز كشور بطور طبيعي در رودخانه اين شهرستان پرورش يابد سد عظيم يامچي علاوه بر تامين آب مي تواند يكي از مراكز توريستي و پرورش ماهي باشد.

پس از دماوند معروفترين كوه آتشفشاني ايران كوه سبلان است نعمات و بركات الهي دراين كوه و رشته كوه هاي اطراف، درياچه و قله هاي هرم يك، دو و سه و چشمه سارهاي بي نظير آغلاغان، گورگور، لاي، كندوان و… همراه با رستني هاي بسيار زيبا و حيوانات و پرندگان قابل شكار چون قوچ، ‌ميش، ‌كل بز، ‌كبك و… هستند.

آثار تاريخي وباستاني، قرار گرفتن درمسير ترانزيتي استان اردبيل و آذربايجان شرقي و نزديكي با مركز اين دو استان و در داخل شهرستان، ‌نزديكي مطلوب مراكز تفريحي و توريستي به يكديگر استعداد و فرصت مناسبي را براي رشد بخش خدمات و توريسم فراهم نموده است .

جشنواره آش

همه ساله در مرداد ماه جشنواره آش‌های محلی درمنطقه بولاغلار برگزار می‌شود که سبب حضور جمعیت کثیری از مسافران و شرکت کنندگان در مسابقه می‌شود. در این جشنواره فرهنگی و هنری انواع آش‌های ایرانی و محلی استان اردبیل از قبیل آیران آشی (آش دوغ)، گیلدیک آشی (آش نسترن وحشی)، اریشته آشی (آش رشته)، آش کشک، آش گوجه، اوماج آشی، سوتلی آش (آش شیر)، آش دیشتیک، آش میوه، یاوان آش، آش حلیم، آش کلم، سوپ، خشیل (کاچی)، یارما آشی، آش آبغوره، آش ماست چکیده، آش جو، آش شله قلمکار، آش کشک، شله زرد و ایمام آشی (آش امام) تهیه و عرضه می‌شود.

نگاهی به رسم تکم گردانی در نیـر

در آستانه بهار طبیعت حضور تكم‌چی‌ها در محله ها و روستاهای شهرستان نیر خبر از آمدن عید نوروز می‌دهند و تكم‌چی‌ها پیك‌های شادی‌ آفرین این جشن ملی هستند.

تكمچی ها از سال ها پیش در این ایام درب خانه‌ها را زده و بلافاصله با باز شدن درب منازل با به حركت در آوردن تكم اشعار خود ساخته خود را با آواز و ضرب آهنگ تكم نجوا كرده و شادی و شور و شعف را به خانه‌های مردم هدیه می‌كردند.

هنگامی كه برف ها در سینه ساوالان آب شده و بصورت رودها در سرزمین پهناور آذربایجان جاری می شود صدای تكم و تكم چی ها نیز در شهر و روستا می پیچید كه با زبان شیرین و آهنگین خود به مردم نوید آمدن بهار را می دهند و خلق را برای پاك كردن كینه از دلها و گرد و غبار از خانه هایشان دعوت می كنند.

تكم یك عروسك چوبی سنتی است ، واژه تكم Takam از دو بخش 'تكه' و 'م' تشكیل شده است.

تكه در زبان تركی به معنی بز نر قوی هیكل كه همیشه در راس گله حركت می كند و گله را به چراگاه و محل های معین هدایت می كند 'م' ضمیر ملكی دوم شخص مفرد است و تكم در واقع به معنی 'بز نرمن' است.

به كسی كه تكم را می رقصاند 'تكم چی' می گویند كه اشعار مخصوص تكم را با آهنگی خاص می خواند.

اشعار تكم در چند آهنگ كه خاص تكم بوده خوانده می شود.

تكم عروسكی است چوبین كه روی آن را با مخمل یا پارچه هایی به رنگ قرمز می پوشانند و روی این پارچه را با پولك ، زنگوله ، سكه و نیز پارچه های الوان و حتی آیینه تزیین می كنند. هر یك از تزئینات تكم علت و فلسفه ای داشته است ، مثلا زنگوله و سكه برای ایجاد سر و صدای بیشتر بوده تا مردم را از داخل خانه ها به كوچه ها و دم در خانه ها بكشاند.

از سوی دیگر یك ضرباهنگ برای حركت تكم بوجود می آورد ، این كه به دو طرف عروسك

(طرفین شكم عروسك) آیینه نصب می كردند.

به این دلیل بود كه تكم خبر فرارسیدن سال نو را به مردم می داد و با خود آئینه ای به رسم روشنایی و صفا داشت.

این كه در ساخت تكم همیشه از رنگ قرمز برای پوشاندن بدنه اصلی استفاده می كردند شاید به این دلیل بوده كه در آذربایجان قدیم لباس و توری سر و روی عروس به رنگ قرمز بوده و خواسته اند تكم نیز مثل هر عروسی مظهر شادی و خوشی باشد.

تكم گردانی جزو حرفه های گوسانی و بصورت هنری بوده كه نسل به نسل و از پدر به پسر می رسیده و اشعار تكم نیز سینه به سینه منتقل شده است.

تكم عروسكی بود به شكل بز كه بر سر چوب گردی سوار می شد ، این بز روی یك صفحه چهار گوش یا گرد كه سوراخی در وسط داشت قرار می گرفت كه چوب پایه آن از سوراخ وسط صفحه می گذشت.

تكمچی چوب را بدست می گرفت و تكم را روی صفحه چوبی به حركت در می آورد و متناسب با حركات آن اشعاری را به آواز می خواند . سر و صدای زنگوله و خوردن تكم بر صفحه چوبی نوعی ریتم و آهنگ برای آواز تكمچی بوجود می آورد.

در اشعار تكمچی فقط از فرارسیدن نوروز و تبریك سال نو سخن نرفته بلكه به موارد مذهبی و موارد انتقادی ، اجتماعی نیز اشاره شده است.





رسم شال سالاماق(قورشاق) در نیـر

در اين مراسم جوانان نیری به پشت بام منازل دوستان و آشنا و همسايگان رفته و از مقابل پنجره‌ها يا روزنه پشت بام اتاق‌ها شال و دستمال خود را به نيت و آرزويي كه در سر دارند روانه پايين مي‌كنند.

 یکی از مراسم به یاد ماندنی و قدیمی و همینطور خاطره انگیز در نیر ، مراسم  آویختن شال (شال ساللاما: shaal sallama) یا “قورشاق ساللاما” (qursaq sallama) از روزنه بام خانه ها( باجالار) بود؛

 در این مراسم نوجوانان و جوانان به پشت بام خانه فامیل و آشنایان و دوستان می رفتند و شال خود را که معمولا پارچه ای دراز بود از روزنه بامها (باجا) به درون منازل آویزان می کردند و صاحبخانه ها هدایایی بعنوان” بایراملیق ” از قبیل پول نقد ، تنقلات از بادام ، پسته ، نخود ، گندم برشته ( قورقا)، تخم مرغ رنگی ، جوراب و لباسهای پشمی، بافته دست بانوان هنرمند، و غیره … به شالها می بستند؛

این مراسم تا پاسی از شب ادامه داشت، در این میان دامادها ( آداخلی اوغلان) در دوران نامزدی بر پشت بام خانه عروس حاضر شده و افرادی که با او بودند او را معرفی می کردند و کسانی که در خانه عروس بودند هدایایی از جمله  دستبافتهای عروس ( شال گردن ، جوراب و …)، را به شال داماد می بستند.

استاد شهریار شاعر، شهیر آذربایجان آن را به زبان مادری اینگونه توصیف می کند:

بایـرامـیدی، گئـجه قوشی اوخــوردی :     عید بود و مرغ شب می خواند

آداخلی قیز،بیگ جورابین توخــــوردی:دخترنشون و نامزدکرده برای دامادجوراب می بافت

هر کس شالین بیرباجادان سوخوردی:هرکسی شالش رواز یک روزنه پشت بام آویزان می کرد

آی نه گوزل قایدادی شال سالــلاماق:آخ که چه رسم زیبایه این شال انداختن

بیگ شالینا بایرامـــــلیغین باغلامـــاق: و عیدی تازه داماد را به شالش بستن

بیشتر بخوانید :

آشنایی با استان اردبیل

جاهای دیدنی شهرستان نیر