آشنایی با شهرستان خلخال

آشنایی با شهرستان خلخال

شهرستان خلخال در جنوب استان اردبیل واقع شده‌است و مرکز آن شهر خلخال است.

این شهرستان از طرف شمال به شهرستان کوثر از طرف شرق به استان گیلان از طرف جنوب به شهرستان طارم در استان زنجان و از طرف مغرب به شهرستان میانه حدود می‌شود واز طریق فیروزآباد ۱۰۵ کیلومتر با میانه فاصله دارد. شهرستان خلخال در ۴۸ درجه و۳۲ دقیقه طول جغرافیایی و۳۷ دقیقه و۳۷ درجه عرض جغرافیایی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته‌است.

جمعیت :

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۳۹٬۳۰۴ نفر (در ۱۱٬۵۰۱ خانوار) بوده‌است.

شایان ذکر است بخشی از شهرستان طارم در دوره قاجار به دستور مکتوب شاه قاجار از خلخال جاده و به زنجان واگذار شد، همچنین بخش کاغذکنان در سال ۱۳۵۹ به دلیل نبودن پل بروی رودخانه قزل اوزن در مسیر ارتباطی این بخش با خلخال، بخش کاغذکنان از خلخال جدا و به شهرستان میانه واگذار شد. به این ترتیب هم از وسعت خلخال کاسته شد هم از جمعیت آن.

اقلیم و آب وهوا

شهر ستان خلخال یک منطقه کوهستانی است که ارتفاع آن از شرق به غرب و از شمال به جنوب کاهش می‌یابد رشته کوه‌های تالش درشرق آن از شمال به جنوب کشیده شده‌است که مانند سدی میان دریای خزر و استان گیلان و آذربایجان قرار گرفته‌است

به طوریکه بر خلاف دامنه‌های شرق در دامنه‌های غربی آن در منطقه خلخال به جهت کاهش باران و خشکی هوا پوشش گیاهی انبوه و چشمگیری دیده نمی‌شود در این شهرستان رود مهم قزل‌اوزن و شاخه‌های آن مانند شاهرود آرپاچای و شنگ‌آباد به طرف جنوب جریان داشته و سرانجام به دریای خزر می‌ریزد این منطقه از لحاظ آب وهوا دارای تابستانهای معتدل و رمستانهای سرد است به لحاظ موقعیت‌های جغرافیایی و شرایط کوهستانی این منطقه دارای جالبترین منابع آب‌های گرم معدنی است که مهم‌ترین آنها آب گرم معدنی خلخال سویی با نام محلی ایستی سو در بخش سنجد در فاصله شهرهای گیوی و خلخال می‌باشد مقدار بارندگی سالانه ثبت شده در ایستگاه‌ها در سال ۱۳۷۹ حدود ۸ /۳۱۲ میلیمتر بوده‌است که نسبت به سال پیش از آن در حدود ۱۰ درصد نشان می‌دهد.

برابر با سرشماری سال ۱۳۷۵ شهرستان خلخال ۱۳۷۹۹۲ نفر جمعیت داشت. بر اساس آخرین سرشماری نفوس و مسکن در سال ۱۳۷۵ شهرستان خلخال دارای ۱۰۴۴۵۴ نفر جمعت بوده‌است این شهرستان ۵۳۲۵۸ نفر و ۵۱۱۹۶ نفر مرد بوده‌است که نشان دهنده نسبت جنسی ۹۶ است به عبارت دِگر در مقابل هر ۱۰۰ نفر زن ۹۶ نفر مرد وجود داشته‌است

این نسبت برای اطفال کمتر از یکساله ۱۰۶ وبرای بزرگسالان (۶۵ ساله و بیشتر)۱۲۳ بوده‌است نسبت‌های مذکور در نقاط شهر ی به تر تیب ۱۰۳و ۱۰۹ ودر نقاط روستایی ۱۰۷ و ۱۳۰ بوده‌است از جمعیت این شهرستان ۴۳ درصد در گروه سنی کمتر از ۱۵ ساله ۵۱ درصد در گروه ۱۵–۶۴ ساله و ۶ درصد در گروه سنی ۶۵ ساله و بیشتر قرار داشته‌اند و سن بقیه افراد نیز نامشخص بوده‌است شهرستان خلخال دارای ۲۰۳۴۲ خانوار بوده که از این تعداد خانوار ۸۹۱۶ خانوار شهری و۱۱۴۷۲ خانوار روستایی بوده‌اند.

سهم جمعیت شهرستان خلخال از جمعیت کل استان در سال ۱۳۷۵ برابر ۹/۶ درصد وسهم جمعیت شهری و روستایی این شهرستان از جمعیت شهری و روستایی کل استان به ترتیب برابر ۷/۲ درصد و ۱۱/۴ درصد بوده‌است.

تقسیمات کشوری

     بخش مرکزی شهرستان خلخال

        دهستان خانندبیل شرقی

        دهستان خانندبیل غربی

        دهستان سنجبد شرقی

        دهستان وهرآورد یا بفراجرد

شهرها: خلخال

    بخش خورش رستم

        دهستان خورش رستم جنوبی

        دهستان خورش رستم شمالی

شهرها: هشجین

    بخش شاهرود شهرستان خلخال

        دهستان پلنگا

        دهستان شال

        دهستان شاهرود

شهرها: کلور

زبان و گویش

زبان مردم شهر خلخال و عمده روستاهای این شهرستان ترکی آذربایجانی می‌باشد. با این‌حال زبان تاتی عمدتاً در بخش شاهرود و خورش رستم، و کردی کرمانجی در برخی روستاها نیز رواج دارد. نواحی که این زبان‌ها در آن رایج هستند به شرح زیر می‌باشد:

    زبان ترکی آذربایجانی در خود شهر و اکثر روستاهای شهرستان خلخال در بخش مرکزی، سنجبد و چند روستا در بخش شاهرود.

    زبان تاتی که یکی از زبان‌های منحصر به فرد و باستانی می‌باشد در بیشتر در بخش شاهرود و قسمت بسیار کمی از بخش خورش رستم خلخال رواج دارد.

    زبان کردی کرمانجی در بخش مرکزی در دهستان لنبر و روستاهای اطراف.

از روستاهای تات‌زبان این شهرستان می‌توان به اسبو، اسکستان، درو، شال، دیز، لرد، کرین، کرنق و گیلوان اشاره کرد.همچنان قابل ذکر است اکثر اهالی این روستاها به زبان ترکی آذربایجانی نیز تسلط دارند ودر مرکز شهرستان برای تبادل اطلاعات و ارتباطات بکار میبرند .  شهر کلور نیز از شهرهای تات‌زبان و مرکز بخش شاهرود است.

در بیشتر مناطق مردم علاوه بر زبان محلی ترکی آذربایجانی به زبان فارسی نیز تسلط دارند. از جمله این روستاها خللر گیلوان، علی‌آباد(آل وار) ، ماجولان دیلمده ، قشلاق دیز، تیل، عزیزآباد(کرونکش)، صومعه رودبار، دشت اندر، تازه کند ، اندبیل و .... می‌باشند؛ و قلعه خشتی یمن درشمال روستای خللر گیلوان منظره چشم نوازی به این منطقه بخشیده‌است. و رودخانه بزرگی از گیلوان به طرف طارم زنجان درجریان است و محصولات بسیاری از قبیل گردو، سیب، گلابی و غیره را به صورت انبوه بوجود آورده‌است. در این روستا پرندگان بزرگی مثل شاهین، عقاب طلایی در کوه‌ها که به زبان محلی ترکی (قارا گوش داشی) می‌باشد جولان می‌دهند.

هنرهای دستی

از میان هنرهای دستی معروف این شهرستان می‌توان به تهیه شال، جاجیم‌های ابریشمی و پشمی، گلیم بافی، پلاس، لباس‌های پشمی و کرکی و بافت مسند اشاره نمود. متأسفانه بعد از متروک شدن نوغان داری (پرورش کرم ابریشم) بافت جاجیم‌های ابریشمی نیز متروک شد و حالا در هر کجا جاجیم‌های خلخال پیدا شود باید آن را جزو اشیای عتیقه محسوب نمود. شال پشمی خلخال که قسمت عمده آن در بخش شاهرود تهیه می‌شود از صادرات مهم خلخال بوده که آن هم فعلاً کاهش یافته‌است. بافت گلیم و مسند نیز در خلخال رواج دارد. در این منطقه گاه مسندهای بسیار نفیس دیده می‌شود که هنرمندان خلخالی آن را به صورت برجسته می‌بافند.

جاذبه‌های طبیعی

چشمه باش بولاقی در روستای وارث آباد، بهترین نوع اب معدنی در خلخال

چشمه قرخ بلاغ (بیوک گوز) در روستای کلی

رودخانه قزل اوزن نیز از کنار روستای نیمه ائیل جاریست.

رودخانه گوجلی (گوژلی) چای در روستای کلی

غار مقاره در روستای کلی

طبیعت زیبا و بکر آلچا بلاغ در روستای کلی

چشمه آب سرد میرعادل (یا به زبان ساکنین محلی بیلدیر) که در روستای اندبیل واقع شده‌است.

گردنه‌های معروف الماس مجره در مسیر خلخال - اسالم

چشمه آب سرد ازناو که در روستای خوجین واقع شده‌است.

آبشار نره گر

مسیر قدیم خلخال از روستای مجره به گیلان - گیلان

طبیعت زیبای روستای مجره

غار باستانی معروف ازناو(ازنو مسجدی) روستای مجره

امتداد جاده اسالم به روستای مجره و شهر خلخال

از جمله ییلاق‌های معرف خلخال ییلاقی بنام سردول که در روستای وهرآورد قرار دارد و ییلاق تابستانی طایفه‌های گوناگون از ایل شاهسون از چندین دهات اطراف و حتی از تالش گیلان است.

طبیعت زیبای روستای کلی

فنا رود در روستای خوجین

حاجت بولاغی (ائلر باغی)

آبگرم روستای گرمخانه

آبشار قاراگوش قیه سی و گور گور در روستای کلی

طبیعت زیبای روستای آل هاشم گیلوان

دریاچه قارا گول در بالای کوهای روستای وارث آباد

قلعه باستانی یمن درشمال روستای خللر گیلوان

اقلیم و آب و هوا

شهرستان خلخال یک منطقه کوهستانی است که ارتفاع آن از شرق به غرب و از شمال به جنوب کاهش می‌یابد رشته کوه‌های تالش درشرق آن از شمال به جنوب کشیده شده‌است که مانند سدی میان دریای مازندران و استان گیلان و آذربایجان قرار گرفته‌است به طوریکه بر خلاف دامنه‌های شرق در دامنه‌های غربی آن در منطقه خلخال به جهت کاهش باران و خشکی هوا پوشش گیاهی انبوه و چشمگیری دیده نمی‌شود در این شهرستان رود مهم قزل‌اوزن و شاخه‌های آن مانند شاهرود آرپاچای و شنگ‌آباد به طرف جنوب جریان داشته و سرانجام به دریای مازندران می‌ریزد

این منطقه از لحاظ آب وهوا دارای تابستانهای معتدل و رمستانهای سرد است به لحاظ موقعیت‌های جغرافیایی و شرایط کوهستانی این منطقه دارای جالبترین منابع آب‌های گرم معدنی است که مهم‌ترین آنها آب گرم معدنی گیوی سویی در بخش سنجد در فاصله شهرهای گیوی و خلخال می‌باشد مقدار بارندگی سالانه ثبت شده در ایستگاه‌ها در سال ۱۳۷۹ حدود ۸ /۳۱۲ میلیمتر بوده‌است که نسبت به سال پیش از آن در حدود ۱۰ درصد نشان می‌دهد. شهر خلخال دارای سه رود جاری به نام‌های نورعلی چایی، قز باخان و هرو چایی که از داخل شهر می‌گذرند می‌باشد.

صنایع و معادن

مهم‌ترین صنایع شهرستان خلخال را صنایع دستی تشکیل می‌دهند. شهرستان خلخال یکی از مراکز مهم صنایع دستی استان اردبیل و نیز کل کشور محسوب می‌شود. انواع جاجیم، گلیم، اشیای منبت کاری شده و صنایع چوبی از عمده‌ترین صنایع دستی این شهرستان است. جاجیم بافی در اکثر روستاهای ایران به ویژه اغلب روستاهای آذربایجان مرسوم است و در هر منطقه دارای ویژگی‌های خاص می‌باشد

در شهرستان خلخال جاجیم دارای ویژگی‌های خاص می‌باشد. در گذشته جاجیم مناسب‌ترین چیزی بود که مردم منطقه روی کرسی می‌انداختند که در این میان جاجیم چیچکلمه CHICHAK‌‌LAMEH با ترکیبی از رنگ‌های متنوع و نقوش لوزی داخل الوان راه راه آن در ده و شهر از همه مشهور بود با متروک شدن کرسی زغالی بافت و مصرف جاجیم در شهرها و حتی در شهرستان‌های دور و نزدیک نیز به فراموشی می‌رفت ولی روستاییان طبق عادت قدیمی مناسب‌ترین روانداز کرسی زمستانی را رها نساخته‌اند.

کشاورزی و دامداری

شغل اصلی مردم این منطقه کشاورزی، دامداری و پرورش زنبور عسل است. به طورکلی خلخال از مناطق کشاورزی، باغ داری و دام پروری استان اردبیل است و محصولات عمده اش گندم، جو و حبوبات، برنج، گردو، سیب، گلابی، انگور و پنبه‌است. خلخال به لحاظ داشتن مراتع نسبتاً خوب از دامداری پیشرفته‌ای برخوردار است و انواع فراورده‌های شیری از قبیل: خامه، ماست، کره و پنیر و... هم چنین پشم، پوست و عسل از عمده‌ترین تولیدات دامی این منطقه به شمار می‌آیند.




هنرهای دستی

از میان هنرهای دستی معروف این شهرستان می‌توان به تهیه شال، جاجیم‌های ابریشمی و پشمی، گلیم بافی، پلاس، لباس‌های پشمی و کرکی و بافت مسند اشاره نمود. متاسفانه بعد از متروک شدن نوغان داری (پرورش کرم ابریشم) بافت جاجیم‌های ابریشمی نیز متروک شد و حالا در هر کجا جاجیم‌های خلخال پیدا شود باید آن را جزو اشیای عتیقه محسوب نمود. شال پشمی خلخال که قسمت عمده آن در بخش شاهرود تهیه می‌شود از صادرات مهم خلخال بوده که آن هم فعلا کاهش یافته‌است. بافت گلیم و مسند نیز در خلخال رواج دارد. در این منطقه گاه مسندهای بسیار نفیس دیده می‌شود که هنرمندان خلخالی آن را به صورت برجسته می‌بافند.

جاده اسالم به خلخال

این مسیر ۷۰ کیلومتری از اسالم به سمت خلخال را باطبیعت زیبا وچشم انداز چشم هر انسانی را به خود خیره می‌کند. نصف مسیر جنگل ونصف مسیر نیز ییلاق تالشان می‌باشد. نام برخی از مکانهای محلی این مسیر عبارتند از ۱- خرجگیل ۲-شرشر ۳-بیوک پیچ (پیچ بزرگ)۴- شوندول ۵- معدن ۶- ورگه دره ۷- اسب ونی ۸- متش ۹- لرزره ۱۰- چره سو ۱۱- کرمان ۱۲-گردنه معروف الماس ۱۳- مجره ۱۴- خوجین.

مسیر پیچ در پیچی که اسالم و خلخال را در دو استان اردبیل و گیلان به هم متصل می‌کند، یکی از زیباترین جاده‌های ایران است. دامنه‌های سرسبز و گله‌های سفید گوسفندی که در دوردستها حرکت می‌کنند؛ چشم انداز ییلاق و کلبه‌های چوبی روستاییان و مه‌ای که دره‌ها را سفیدپوش می‌کند و گاهی حتی تا روی جاده می‌آید و درختان بلند و انبوه که سایه شان جاده کوهستانی را گاهی تاریک می‌کند؛ اینها از تابلوهای زیبای این مسیر هستند. انگار واقعا در دنیای دیگری قدم گذاشته‌اید.

    جاده اسالم  جاده ای با چشم انداز جنگل – مرتع و کوهستان است که جلوه ای خاص در ورود به شهر خلخال همه را به تعجب وا می دارد

سوغات خلخال

·  نهای روغنی  نزیک - تل تل - چای چورگی

·  عسل طبیعی خلخال که به لحاظ بکر بودن و کوهستانی بودن منطقه، یکی از غنی ترین و طبیعی ترین عسلهای کشور می باشد و فرآورده خاص عسل عبارتند از: شیرعسل ، هویج عسل و پرتقال عسل

·  شیرینی های محلی

·  صنایع دستی همچون گلیم ، جورابهای پشمی دست باف ، شال ، قالیچه و جاجیم خلخال

·  انواع میوه ها که عبارتند از: ( انواع سیب ، گلابی ، زرد آلو ، هلو ، انواع آلو ، گیلاس ، آلبالو ، گردو ، انگور ، توت ، خیار ، کمبزه خیرچا، شاتوت ، ریواس  اوشقون.

بیشتر بخوانید :

آشنایی با استان اردبیل

 جاذبه های گردشگری خلخال