جاذبه های گردشگری آذربایجان شرقی|معرفی شهرستان کلیبر

جاذبه های گردشگری آذربایجان شرقی

معرفی شهرستان کلیبر

کَلِیبَر یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی و مرکز شهرستان کلیبر است. این شهر در ۶۳ کیلومتری شمال غرب اهر، ۲۱۰ کیلومتری شمال شرق تبریز و ۸۱۲ کیلومتری شمال غرب تهران واقع شده ‌است. شهرستان کلیبر از جنوب با اهر از شمال با جمهوری آذربایجان از باختر با رود ارس و جمهوری ارمنستان و از خاور با استان اردبیل همسایه است. کلیبر در بستر رود کلیبر و در سرزمینی صخره ای واقع شده و تنها معبر کوهستانی میان اهر و بخش های ساحلی رود ارس است.

کلیبر در ۴۷ درجه و ۰۲ دقیقه درازای خاوری و ۳۸ درجه و ۵۲ دقیقه پهنای شمالی و در ارتفاع ۱۲۴۰ متری از سطح دریا واقع شده است. مسیر راه کلیبر – اهر به درازای تقریبی ۴۵ کیلومتر یکی از مسیرهای دسترسی به این منطقه است. راه های منشعب از مرکز شهرستان عبارتنداز: جاده شوسه کلیبر- مغان (اصلاندوز) و خمارلو به سمت شمال خاوری که این جاده تا سه راه اسکانلو به طول ۶۰ کیلومتر و تا خمارلو به درازای ۷۱ کیلومتر شوسه است.

کلیبر دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است و سراسر پیرامون این شهر را جنگل‌های تنک و مراتع پوشانیده ‌است. شهر، بعلت نزدیک بودن به قلعه بابک و قرار گرفتن در کانون ذخیره‌گاه زیست‌کره منطقه ارسباران، در دهه اخیر از نظر گردشگری توسعه چشمگیری یافته است.

کلیبر، که در نوشته‌های وقایع نگاران اسلامی تحت عنوان بذ یا بذین شناخته می شود، پایگاه بابک خرمدین بود. او در سال ۸۱۶ میلادی علیه خلافت اسلامی قیام کرد و در سال ۸۳۶ میلادی از افشین شکست خورد و کلیبر به دست اعراب افتاد. حوادث دوران مقاومت دو دهه‌ای بابک کلیبر را در کانون توجه مورخین مسلمان قرار داد.

در روزگار قدیم اهر و کلیبر از قصبات پیشگین (‌مشگین شهر ) بودند. از نظر تاریخی ، کلیبر به خاطر وجود قلعه بابک که روزگاری مرکز قدرت بابک خرمدین بوده ،‌ دارای اهمیت فوق العاده ای است.

زبان گفتاری مردم زبان ترکی آذربایجانی است که متعلق به شاخه غربی گره جنوبی – غربی (اغوز) خانواده زبان‌های ترکی می ‌باشد اغلب مردم، بعلاوه، با زبان فارسی آشنایی دارند.

جاذبه هاي طبيعي

منطقه حفاظت شده ارسباران با وسعت 72 هزار هكتار در كناره هاي جنوبي رود ارس در شهرستان كليبر واقع شده و به عنوان مكان ذخيره بيوسفر در يونسكو به ثبت رسيده است و از ارزش هاي خاص گياهي و جانوري برخوردار است.

صنايع و معادن

صنايع کليبر بیش تر كارگاهی و شامل توليد آسياب برقی و موتوری، موزاييک سازی، تانكر سازی، قندريزی، آهنگری، جوشكاری، كابينت سازی و كش بافی است.

کشاورزی و دام داری

اين شهرستان از نظر كشاورزی و باغ داری وضع خوب و پر رونقی داشته و كشت در آن به صورت آبی و ديمی صورت می گیرد. فرآورده های كشاورزی در اين شهرستان عبارتند از: گندم، جو، نباتات علوفه ای، بنشن، تره بار و محصولات عمده باغات عبارتند از: سيب درختی، توت درختی، سماق، گيلاس، گردو، زغال اخته كه بیش تر جزو صادرات منطقه است.

دام داری و دام پروری كه از مهم ترين رشته فعاليت های اقتصادی كليبر محسوب می شود از دير باز به علت موقعيت خاص منطقه و وجود مراتع سر سبز رونق فراوان داشته است. پرورش دام بيش تر شامل گاو، گوساله، گاوميش، گوسفند و اسب است كه توسط عشاير و روستایيان صورت می گيرد و دام و فرآورده های دامی جزو صادرات اين شهرستان محسوب می شوند. پرورش طيور به شيوه های صنعتی و سنتی شامل پرورش مرغ، غاز، بوقلمون و اردک است كه در حد خودكفايی توليد می شود.

وجه تسميه و پيشينه تاريخي

در روزگاران قديم اهر و كليبر از قصبات پيشكين( مشگين شهر ) بودند. ‌حمدالله مستوفی در ذکر منطقه تومان پيشگين، درباره كليبر چنين می نويسد: «تومان پيشگين، ‌در اين تومان هفت شهر است. پيشگين، خيار، انار، ارجاق، اهر، تكلفه، كلنبر( كليبر)». از نظر تاريخی، كليبر به خاطر وجود قلعه بابک كه روزگاری مركز قدرت بابک خرم دين بوده، دارای اهميت فوق العاده ای است.

مشخصات جغرافيايي

کلیبر یکی از شهرستان های استان آذربایجان شرقی است که در ناحیه ی شمال خاوری این استان واقع شده است. شهرستان كليبر از جنوب با اهر از شمال با جمهوری آذربايجان از باختر با رود ارس و جمهوری ارمنستان و از خاور با استان اردبيل همسايه است.

كليبر در بستر رود كليبر و در سرزمينی صخره ای واقع شده و تنها معبر كوهستانی ميان اهر و بخش های ساحلی رود ارس است. آب و هوای اين شهرستان نسبتا سرد و نيمه خشک است. كليبر در 47 درجه و 02 دقيقه درازای خاوری و 38 درجه و 52 دقيقه پهنای شمالی و در ارتفاع 1240 متری از سطح دريا واقع شده است. مسير راه كليبر – اهر به درازای تقريبی 45 كيلومتر یکی از مسیرهای دسترسی به این منطقه است. راه های منشعب از مركز شهرستان عبارتنداز: جاده شوسه كليبر- مغان (اصلاندوز) و خمارلو به سمت شمال خاوری كه اين جاده تا سه راه اسكانلو به طول 60 كيلومتر و تا خمارلو به درازای 71 كيلومتر شوسه است.

فاصله بین کلیبر و تبریز :

۱۷۵ کیلومتر - زمان: 2 ساعت و 39 دقیقه

پیشینه

کلیبر، که در نوشته‌های وقایع نگاران اسلامی تحت عنوان بذ یا بذین شناخته می‌شود، پایگاه بابک خرمدین بود. او در سال ۸۱۶ میلادی علیه خلافت اسلامی قیام کرد و در سال ۸۳۶ میلادی از افشین  شکست خورد و کلیبر به دست اعراب افتاد.  حوادث دوران مقاومت دو دهه‌ای بابک کلیبر را در کانون توجه مورخین مسلمان قرار داد.

مروج‌الذهب و معادن‌الجوهر، نوشته علی بن حسین مسعودی، نخستین کتابی است که در مورد کلیبر مطلبی نوشته است. مسعودی می‌نویسد، در ناحیه بذین با مریدان جاودان، پسر شهرک، قیام کرد.  بعد از یک سری شکستها بابک در موطن خود محاصره شد … بذین که زادگاه او بود، حالیه در ۳۲۳ هجری، هنوز مملکت بابک نامیده می‌شود. در کتاب «مسالک و الممالک» ابن حوقل از کلیبر سخنی به میان نیامده است ابن حوقل از مکانی بن نام "سیاه کوه" اسم می‌برد، که در مجاورت آن نسلی از "ترکان" زندگی می‌کردند  اما بنظر میآید که سیاه کوه مذکور با منقیشلاق (Manghishlaq) در سواحل شمال شرقی دریای خزر یکی باشد.

ابن اثیر در کتاب الکامل فی التاریخ صفحات زیادی را به کلیبر اختصاص داده است. نوشته او چنین آغاز می‌شود، آغاز به پا خواستن بابک به سال ۲۰۱ بوده است. پایتخت او شهر بذ بود و از سپاهیان خلیفه بسیاری را کشته بود.

یاقوت حموی هشتصد سال پیش کلیبر را اینگونه توصیف می‌کند، بذ: جایی در بین آذربایجان و اران. بابک خرمدین، که علیه معتصم شورش کرد، از اینجا برخاسته است. دو بیت زیر از باختری در این باره شناخته شده است:

خداوند نگهدار تو باد ای جنگجوی ترسناک، که در زمان بابک دروازه کفار را واژگون کردی.

این تو بودی که شهر بذ را گرفتی و شرمی چنان فاحش را پوشاندی.

در نزدیکی بذ، به گفته «مؤثر» شاعر مکانی است به ابعاد سه فرسنگ؛ هنگامی که در آنجا نام خدا گفته شود آوایی نامرئی جواب گوید. از اینجاست که سرخ جامگان، که خرمدین نیز نامیده می‌شود، به رهبری بابک قیام نمودند؛ و در اینجاست که آنها منتظر «مهدی» بودند. در پایین‌تر رودی بزرگ جاری است که آب آن مزمن‌ترین تبها را علاج می‌کند.

رود ارس در مرز جاری است. در این ناحیه انارهایی با زیبایی بینظیر، انجیر، و انگور به عمل میآید، که آن را در تغارها خشک می‌کنند چرا که آفتاب همواره پشت ابری ضخیم پنهان است. اهالی از آب تکه‌های کوچک طلای سرخ جمع می‌کنند که اگر به حساب خورده شود زنان را فربه می‌کند.  احتمال دارد وصف رود شفابخش اشاره‌ای به چشمه‌های آب گرم روستای متاللی باشد.

حمدالله مستوفی در نیمه قرن هشتم هجری چنین می‌نویسد، قصبه‌ای است در میان بیشه افتاده و کوهستان بزرگ و قلعه نیکو دارد، و در پای آن قلعه رودی روان است هوایش معتدل است و آبش از رود مذکور و حاصلش قلعه و انگور و میوه باشد، و مردمش از ترک و تالش ممزوج اند و شافعی مذهب. حقوق دیوانیش مبلغ سه هزار دینار بر روی دفتر است. در توضیحی که مترجم فرانسوی کتاب یاقوت آورده به جای تالش کلمه مغول را آورده است که با توجه به زندگی مستوفی در زمان ایلخانان قابل قبول تر است.

همچنانکه به دوران اخیر نزدیک می‌شویم نوشته‌ها در مورد کلیبر کمتر می‌شود. در کتابهایی که به تاریخ ارسباران اختصاص دارند، اشاراتی کوتاه به تاریخ معاصر کلیبر می‌شود. چهار کتاب زیر مراجع مفیدی هستند:

    قدیمترین سند معتبر کتاب «تاریخ ارسباران» نوشته سرهنگ حسین بایبوردی است. متأسفانه این کتاب به راحتی قابل دسترس نیست.

    کتاب «تاریخ و جغرافیای ارسباران» اثر حسین دوستی  که پس از انقلاب اسلامی چاپ شده در مورد این منطقه اطلاعات بیشتر و جدیدتری در اختیار علاقه مندان قرار می‌دهد.

    کتاب «تاریخ اجتماعی و سیاسی ارسباران (قره داغ) در دوره معاصر»، نوشته ناصر صدقی کتابی مجمل است و به طریقه‌ای علمی نوشته شده است.

    کتاب «نامه ارسباران»، نوشته سیدرضا آل‌محمد که در چهار جلد منتشر شده است، ظاهراً کتاب جامعی است.

هویت فرهنگی

زبان

زبان گفتاری مردم ترکی آذری است که متعلق به شاخه غربی گره جنوبی - غربی (اغوز) خانواده زبان‌های ترکی می‌باشد.

دین

اکثریت مردم پیرو مذهب شیعه دوازده‌امامی هستند. تعداد قابل توجّهی از اهالی پیروان اهل حق (گوران در زبان آذری) هستند. همه گوران‌ها در اصل متعلق به طایفه شاملو هستند. این طایفه یکی از ارکان عمدهٔ قزلباش‌ها در عهد شاه اسماعیل بود

موسیقی

نوشتار اصلی: عاشیق

دیدی گذرم باز به این خطه نیفتاد Bəlkə bu yerlərə birdə gəlmədim

ای قلهٔ مه گرفته بدرود، duman səlamət qal dağ səlamət qal

ای آبفشان فلک و آب روانش، arxamca su səpir göydə bulutlar

وی گرمی تیر ماه بدرود! leysan səlamət qal yağ səlamət qal

این ابیات آغازین آوازی معروف، سروده محمد آراز،  نمونه‌ای است از آوازهای عاشیقی که در هماهنگی با طبیعت ویژه قره داغ ساخته شده‌اند. عاشیقها در ساخت آوازهای خود از احساسات مربوط به کوچ ایلات بین ییلاق و قشلاق الهام می‌گیرند؛ و بدینسان، کلیبر با قرار گرفتن در مسیر کوچ سالیانه عشایر جایگاه مناسبی است برای تکامل موسیقی عاشیقی.

پتانسیل توریستی کلیبر

جیمز موریر، مؤلف «ماجراهای حاجی بابای اصفهانی»، به نقل از یک مهندس انگلیسی که بقصد جایابی برای ذوب آهن  دویست سال پیش از کلیبر دیدن کرده، شهر را چنین توصیف می‌کند، "کلیبر… قبلاً مکانی در خور توجه بوده است. باغ‌های وسیع جنگلی از درختان میوه درست کرده است، جنگلی که در آن درختان گردو به ابعادی باور نکردنی رشد کرده‌اند …" 

اخیراً، یک گردشگر کانادایی کلیبر را اینگونه توصیف می‌کند، "شهری دورافتاده و خواب آلود در میان کوه‌های سر به فلک کشیده‌ای که قله‌هایشان در زیر مه غلیظ از دیده پنهان شده‌اند. … مکانی است عالی؛ به طراوت و سر سبزی انگلیس و ورای ذهنیت ما از طبیعت کویری و خشک ایران.

آثار گرد شگری در اقتصاد محل هنوز آشکار نشده است. گردشگران ترجیح می‌دهند در چادرها بمانند و از غذاهای کنسروی، که همراه آورده‌اند، بخورند. نتیجه به جا گذاشتن زباله در کنار جاده‌ها و، احیاناً، تخریب مراتع و مزارع روستائیان است.

انتظار می‌رود گروهی از مهاجرین پیشین و ثروتمند با ساختن هتلها و جذب گردشگران اهل حساب به اقتصاد محل نفع برسانند. در سال‌های اخیر فرمانداری کلیبر با برگزاری جشنواره انار و زغال اخته برای ترویج تولید تجاری و بازاریابی این میوه‌ها تلاش کرده است.  در اخبار منتشره اغلب بر جنبه‌های جذب گردشگری این جشنواره‌ها تأکید می‌شود.

لینک های مربوط:

 جاذبه های گردشگری کلیبر

 معرفی جاذبه های گردشگری آذربایجان شرقی