اقلیم استان چهار محال بختیاری

استان چهارمحال و بختیاری با مساحت ۱۶۵۳۲ کیلومتر مربع بین ۳۱ درجه و ۹ دقیقه تا ۳۲ درجه و ۴۸ دقیقه عرض شمالی و نیز ۴۹ درجه و ۲۸ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرقی قرار دارد. این استان دربخش مرکزی کوههای زاگرس بین پیش کوههای داخل و استان اصفهان واقع شده است.

از شمال و شرق به استان اصفهان، ازغرب به استان خوزستان، از جنوب به کهکیلویه و بویر احمد و از شمال غرب به استان لرستان محدود است. بر اساس آخرین تقسیمات سیاسی کشور، استان چهار محال وبختیاری دارای ۶ شهرستان ۲۴ شهر و ۱۵ بخش و ۳۴ دهستان می‌باشد.

این منطقه دارای یک درصد از کل وسعت ایران می‌باشد که در بستر سلسله جبال زاگرس واقع شده است. که با وجود مساحت کم ده درصد از منابع آب کشور را در اختیار دارد. به علت ماهیت کوهستانی مرتفع، که درمسیر بادهای مرطوب سیستمهای مدیترانه‌ای قرار داشته و موجب صعود و تخلیه بار این سامانه‌ها می‌گردد، این استان دارای بارش نسبتاً مناسب می باشد.

غالبا در مناطق مرتفع نوع بارش به صورت برف می‌باشد و وجود ارتفاعات پوشیده از برف یکی از ویژگیهای اقلیمی این استان است. به علت جوان بودن دوره کوه زایی، دراین منطقه وجود بلایا و مخاطرات طبیعی بسیاری چون سیل و زلزله، رانش زمین در اکثر نقاط آن مشاهده می‌شود. همچنین سرمازدگی، خشکسالی و رعد و برق از دیگر بلایای طبیعی آن می‌باشد.

ریزشهای جوی و برف و باران منشاء سرشاخه‌های رودخانه کارون و زاینده رود هستند وآبخیزهای این دو رودخانه را به ترتیب ۱۳۸۰۰ و ۲۷۲۰ کیلومتر مربع شامل می شود. ارتفاعات زاگرس حوضه آبخیز رودخانه‌های زاینده رود، کارون و کرخه و دز را تشکیل می‌دهد و با توجه به حجم نزولات جوی و پایین بودن سطح تبخیر و موقعیت نسبتاً مناسب تشکیلات زمین شناختی قسمت اعظم آبهای سطح الارضی و تحت الارضی کشور به میزان ۴۵ تا ۵۰ در صد را تامین می کند.

منطقه چهار محال و بختیاری با در اختیار داشتن طبیعت زیبا و بکر خود در فصول بهار و زمستان و تابستان پذیرای مسافران و توریستهای داخلی و خارجی است و اکوتوریسم این استان ازجاذبه‌های بارز آن محسوب می‌شود.

استان چهارمحال و بختیاری بدلیل دارا بودن ویژگیهای خاص جغرافیایی و توپوگرافی از لحاظ آب و هوایی متنوع بوده و اقلیم‌های متفاوتی در آن وجود دارد. بارشهای منطقه غالباً تحت تأثیر جریانهای جوی مدیترانه و عمدتاً کم فشار سودان قرار دارد که از غرب و جنوب غرب وارد منطقه شده و به مدت ۸ ماه (مهر تا اردیبهشت) منطقه را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

وجود رشته کوه زاگرس که عمود بر مسیر حرکت این جریانها است، باعث تشدید خاصیت سیکلونی آنها شده و بارانهای شدید و سنگین را در منطقه باعث می‌شود. ریزشهای جوی در استان از مهر ماه آغاز و در دیماه به بیشترین مقدار و سپس تا اردیبهشت کم می‌شود. در دی ماه بطور متوسط ۱۹ درصد بارش انجام می‌شود. درصد بارش ماهانه در فاصله آبان تا فروردین بیشتر از ۹۰ درصد بارش سالانه در فاصله خرداد تا مهر کمتر از ۱۰ درصد بارش سالانه را تشکیل می‌دهد.

پربارش ترین بخش استان ارتفاعات غرب با متوسط بارش سالانه ۱۶۰۰ میلیمتر می‌باشد. سایر مناطق پربارش استان ارتفاعات سبزکوه با متوسط ۱۴۰۰ میلیمتر و ارتفاعات جنوب غرب استان با بارش ۹۰۰ میلیمتر می باشد. کم بارش ترین ناحیه استان نواحی شرقی وشمال شرقی با متوسط بارش سالانه ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیمتر است. متوسط بارش سالانه استان درحدود ۵۶۰ میلیمتر می‌باشد. بدلیل کوهستانی بودن استان و با توجه به اینکه دمای هوا ناشی از ارتفاع هر منطقه است اقلیم‌های حرارتی مختلفی در استان حکمفرماست.

حداکثرمطلق دمای ۵/۴۷ درجه سانتیگراد در لردگان و حداقل مطلق دمایی برابر ۵/۳۴ درجه سانتیگراد زیر صفر در ایستگاه دزک ثبت گردیده است. بیشترین تعداد روزهای یخبندان در سال با ۱۷۱ روز در چلگرد (کوهرنگ) در سال ۱۹۶۲ و کمترین تعداد روزهای یخبندان مطلق ٥٨ روز (۱۹۹۸) در لردگان رخ داده است.

جریانهای جوی مؤثر بر هوای منطقه

الف) جریانات زمستانی

در فصل زمستان کشور، متأثر از جریانهای پرفشار سیبری و پرفشار آز ورز است. پرفشار سیبری گستردگی زیادی دارد و تقریباً تمامی منطقه آسیا را پوشش می‌دهد و جریان ناشی از پرفشار سیبری هوای سرد و بری (Polar Continental) را از قسمت شمال غربی به غرب کشور انتقال می دهد.

وجود حداقل مطلق ۳۲ درجه سانتیگراد زیر صفر در شهرکرد و ۳۴ درجه سانتیگراد زیر صفر در کوهرنگ، ۱۲۰ روز یخبندان در شهرکرد و بیشتر از ۱۲۵ روز در شمال غربی استان شواهد نفوذ این توده هوا بر منطقه می‌باشد. عامل مهم دیگر در جریانهای زمستانه جریان پرفشار آز ورز واقع در اطلس شمالی است. این پرفشار به دو طریق بر جریانهای منطقه تأثیر می‌گذارد:

۱- جریانی که از سمت غرب، هوای مرطوب دریای مدیترانه و اقیانوس اطلس را که ماهیتاً بحری حاره‌ای (Tropical Maritime) است به سمت کشور می‌راند. این جریان در زمستان ها عموماً با کم فشار باران زا مدیترانه ای همراه است که منشاء بیش از ۶۰ درصد از بارندگی فلات ایران است. جریانات غربی ـ شرقی تا اواسط بهار بطور مرتب وجود دارند اما در تابستان متوقف می‌شوند این جریانهای مرطوب در اثر برخورد با جریانهای سرد آسیای مرکزی و سیبری موجب ریزش برف و باران زیادی در شمال غربی ایران می‌گردد.

وجود رشته کوههای زاگرس نیز ازعوامل دیگری است که باعث سرد شدن و در نتیجه تراکم (Condensation) بخارآب توده‌های باران زای مدیترانه‌ای می شود. در حقیقت رشته کوههای زاگرس برخاصیت سیکلونی جبهه‌های مدیترانه‌ای افزوده و باعث تشدید ریزش برف و باران خصوصاً نواحی شمال غربی استان می‌گردد.

۲- جریانهای اقیانوس اطلس شمالی که بخشی از آن شاخه‌ای از جریان پرفشار آز ورز است. این جریان ابتدا به سمت اروپای شمالی و اسکاندیناوی رانده می شود و بعد ازعبورازاروپا از طریق دریای سیاه یا قفقاز از سمت شمال غرب وارد ایران می‌شود. ماهیت این توده هوا در اصل بحری قطبی یا (Polar Maritime) است. ولی درجه پایداری آن در طی این مسیر طولانی دستخوش تغییر می‌شود.

ب) جریانهای تابستانی

در تابستان هسته کم فشار گسترده‌ای که منشاء حرارتی دارد (معروف به کم فشار حرارتی است) از جنوب منطقه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این هسته مرکز مشک جریانهای ناشی از دو پرفشار اطلس شمالی است، که از سمت شمال غربی و پس ازعبور از سرزمینه‌های گرم اروپای شرقی وارد ایران می‌شود.

ج) سیستم کم فشار سودانی

علاوه بر جریانات مدیترانه‌ای سامانه کم فشار سودانی نیز در زمستان و اوایل بهار هوای نواحی جنوب و جنوب غربی و گاه غرب کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد. وقوع بارندگی شدید در جنوب غربی کشور در نتیجه نفوذ و تقویت سامانه کم فشار سودانی می‌باشد.

در اثر هماهنگی بین سامانه حاکم در سطح زمین و سطوح فوقانی جو، این سامانه فشار کم بصورت دینامیکی و فعال در می‌آید و بارندگی و طوفان بوجود می‌آورد. در برخی مواقع نیز یک آمیختگی بین سامانه سودانه‌ای ومدیترانه‌ای بوجود می‌آید که در آن حالت بارشها بصورت سنگین و سیل آسا می‌باشد. در زمان فعالیت سامانه سودانی میزان بارش ۲۴ ساعته کوهرنگ در مارس ۱۹۹۸ بالغ بر۱۴۵ میلمیتر بوده یا درنواحی جنوبی استان در لردگان و مالخلیفه بارش ۲۴ ساعت تا ۷۰ میلمیتر گزارش گردیده است.

تقسیم بندی کوپن

براساس تقسیم بندی کوپن استان چهارمحال و بختیاری بطور کلی نواحی شرقی منطقه، اقلیم معتدل و سرد با تابستانهای گرم و خشک (Dcas) دارد که از نمونه ایستگاههای آن شهرکرد و امام قیس را می توان نام برد .

ارتفاعات ۳۰۰۰ - ۲۵۰۰ متری منطقه، اقلیم معتدل سرد و تابستان‌های خشک (Dcas) دارد که نمونه ایستگاههای آن چلگرد است. نواحی غربی منطقه که پوشیده از جنگلهای بلوط است اقلیم نیمه گرمسیری با تابستانهای گرم و خشک (Dcas) دارد که ایستگاه لردگان و منج در این اقلیم واقع شده‌اند و بالاخره ارتفاعات بیش از ۳۰۰۰ متری منطقه دارای اقلیم ارتفاعات (H) می‌باشد که پوشیده ازبرفهای دائمی است.

تعیین اقلیم به روش پیشنهادی جهت مناطق مرکزی ایران (دکتر کریمی)

با استفاده از روش پیشنهادی برای مناطق مرکزی ایران استان چهارمحال و بختیا‌ری دارای ۶ اقلیم می‌باشد که شامل:

۱- اقلیم ارتفاعات: مناطقی که درارتفاع بیش از ۳۵۰۰ متر از سطح دریا قراردارند و از نظر پوشش گیاهی بسیار فقیر بوده و دوره رشد در این مناطق بسیار کم می‌باشد و اکثر مواقع از یخچالها و برفهای دائم پوشیده شده است.

۲- اقلیم مرطوب معتدل و بسیار سرد که در مناطق مجاورارتفاعات واقع شده‌اند و سطح کمی از کل سطح استان را بخود اختصاص داده‌اند و از نظر پوشش گیاهی نیز فقیر هستند و فقط گونه‌های مقاوم نظیر چوبک و سرو کوهی در این مناطق رشد می‌کنند.

۳- اقلیم نیمه مرطوب معتدل سرد: سطح زیادی از استان را شامل می‌شود. مناطق مرکزی استان و دشتهای زیادی در این اقلیم جای دارند که در شهرستان شهرکرد شامل بخشهای مرکزی، شلمزار، لاران، بن و قسمتی از بخش سامان و در شهرستان بروجن بخش مرکزی و شهرستان فارسان و شهر ناغان در شهرستان اردل جزء آن می‌باشد.

۴- اقلیم مرطوب معتدل سرد: این اقلیم تقریباً زیر اقلیم نوع سوم (نیمه مرطوب معتدل سرد) می‌باشد با این تفاوت که میزان بارش در این اقلیم بیشتر می‌باشد. این اقلیم شامل نواحی امام قیس در شهرستان بروجن، بخش دیناران اردل و سودجان و مرغملک شهرستان شهرکرد می‌باشد.

۵- اقلیم نیمه مرطوب کمی سرد: شامل مناطق لردگان و بخش بازفت در شهرستان کوهرنگ و حاشیه زاینده رود در بخش سامان می‌باشد و از نظر پوشش گیاهی جنگلهای بلوط، باغات میوه در این اقلیم سطح وسیعتر‌ی را به خود اختصاص می‌دهند.

۶- اقلیم نیمه مرطوب بسیار گرم، زمستان کمی سرد: سطح بسیار کوچکی ازاستان که از نظر ارتفاعی دارای ارتفاع کمتر از ۱۰۰۰ متر از سطح دریا قرار دارند را شامل است که در این مناطق در تابستان نسبت به دیگر مناطق استان هوای گرمتری داراست و بارش نیز در این مناطق بیش از ٧۰۰ میلیمتر در سال است. این اقلیم حاشیه رود‌خانه ارمند در شهرستان لردگان را در بر می‌گیرد.