نگاهی گذرا به شهرستان بستان آباد
بستان‌آباد یکی از شهرستانهای استان آذربایجان شرقی است که در ۴۵ کیلومتری شرق تبریز در مسیر ترانزیتی تبریز-تهران و تبریز-سراب و اردبیل واقع است. این شهرستان از شمال به هریس، از جنوب به شهرستان هشترود، از غرب به تبریز، از شرق به شهرستانهای سراب و میانه و از جنوب غربی به شهرستان مراغه محدود می‌شود
از نظر جغرافیایی بین ۴۶ درجه و ۳۰ دقیقه و ۴۷ درجه و۱۴ دقیقه طول شرقی و ۳۷ درجه و ۳۲ دقیقه و ۳۸ درجه و ۴ دقیقه عرض شمالی قرار گرفته‌است. ارتفاع شهرستان بستان آباد از سطح آزاد دریاف ۱۶۷۹-۱۷۴۰ متر میباشد.مساحت این شهرستان ۲۹۶۹-۳/۲۸۵۰ کیلومتر است که در مقایسه با مساحت کل استان ۴/۶ درصد را به خود اختصاص داده‌است.
جغرافیای طبیعی شهرستان بستان آباد
بستان‌آباد منطقه‌ای است کوهستانی که سراسر قسمت جنوبیش را کوههای پربرف و مرتفع پوشانده‌است. شمال آن در امتداد کوههای بزغوش و غرب این شهرستان در امتداد کوههای مورو داغ به ارتفاع ۲۹۶۰ متر در دنباله کوههای مورو داغ و بزغوش بنام تک آلتی و گردنه معروف شبلی قرار گرفته‌است. مرتفع‌ترین نقطه شهرستان کوه سهند به ارتفاع ۳۷۷۲ متر میباشد.
ارتفاعات مهم:
1) کوه سهند به ارتفاع ۳۷۷۲ متر سومین قله استان بعد از سبلان به ارتفاع ۴۸۰۰ متر و آرارات به ارتفاع ۳۹۱۳ تا ۵۱۵۴ متر میباشد. دامنه‌های این کوه را ۲۵ فرسنگ تخمین می‌زنند.این کوه سرچشمه رودخانه‌های اوجان، مهرانه رود، سهند و آلمالو است که عمده آب مشروب شهر تبریز از چشمه‌ها و سیلابها و ذخائر ارضی این کوه تامین می‌گردد.
2) کوه شبلی به ارتفاع ۱۶۵۴ متر که جاده تهران – تبریز از آن عبور میکند و یکی از معروفترین گردنه‌های ایران در آن واقع شده‌است که کمتر راننده ومسافری پیدا می‌شود که از آن خاطره‌ای نداشته باشد.
3) کوه آلتی به ارتفاع ۲۵۶۰ متر در شمال آبادی شبلی واقع است که در قله آن دکلهای رایو و تلویزیون نصب شده‌است.
4) بیوک داغ به ارتفاع ۲۹۶۰ متر
5) قباق داغ به ارتفاع ۲۹۰۴ متر
6) دروانه داغ به ارتفاع ۲۹۵۴ متر
7) بزداغ به ارتفاع ۳۶۰۵ متر
8) کوه حیدربابا (این کوه از لحاظ زمین‌شناسی عظمت چندانی ندارد ولی از دیدگاه اجتماعی می‌توان به اهمیت آن از نظر موردخطاب بودن ادبی در اشعار استاد شهریار اشاره کرد. این کوه به علت قرار گیری در مسیر راه آهن تبریز - میانه و ترانشه برداری از آن در حد زیادی تخریب شده‌است).
آب و هوا: آب و هوای بستان آباد به دلیل قرار گرفتن در دامنه کوهستان سهند در زمستان سرد و پربرف و دوره یخبندانش طولانی و در تابستان معتدل و مطبوع است. هوای این شهرستان شش ماه از سال خشک و شش ماه دیگر مرطوب میباشد. رژیم بارندگی آن دارای دو حداکثر در ماههای اردیبهشت و خرداد که با یک حداقل در ماههای تیر و مرداد قطع می‌شود.
بنابراین اختلاف فصل بارندگی در این شهرستان زیاد میباشد. با توجه به کلیماتوگرام این شهرستان ملاحظه می‌کنیم که ۲ ماه خیلیخشک در خرداد و تیر و ۲ ماه خشک در شهریور و مهر و ۲ ماه نیمه خشک در آذر وآبان و ۶ ماه مرطوب از آذر الی اردیبهشت دارد متوسط بارندگی سالانه آن ۳۰۰ میلیمتر و بخیر آن ۲۵۰ میلیمتر میباشد
تبخیر حقیقی آن نسبت به بارندگی ۹۳ درصد میباشد. متوسط درجه حرارت آن ۸ درجه سانتی گراد میباشد. این شهر ۶ ماه یخبندان است که روزهای یخبندان در ماههای مختلف سال متفاوت است. درجه دمای این شهر در برخی مواقع بسیار سرد می‌شود بطوریکه بنابه نقل یکی از شبهای زمستان ۱۳۴۲ درجه هوای شهر به ۳۸ درجه زیرصفر رسیده که از شدت سرما حیوانات وحشی به شهر پناه آورده‌اند.
پوشش گیاهی: گیاهان طبیعی منطقه اغلب به علت تبدیل مراتع به زمین کشاورزی از بین رفته و مقدار کمی از آنها از جمله گرافیدها و خار شتر و انواعDietalel دیده می‌شود. در دوره‌ها و نقاط گود اطراف روستاها که آب زیرزمینی بالا و رطوبت زیاد است درختان زبان گنجشک و تبریزی و نارون دیده می‌شود.
منابع آبی: اتوجه به بارندگی زیاد در منطقه از منابع آبی مختلفی در این شهرستان می‌توان آب استحصال نمود از جمله:
رودخانه اوجان چای که از دامنه ولی کوه سهند سرچشمه می‌گیرد؛ رودخانه سعیدآباد که از به هم پیوستن دو رودخانه هزارچای و متنق بوجود می‌آید؛ پیرلی چای که از جنوب روستای اسفنگره سرچشمه می‌گیرد و به رود اوجان چای می‌پیوندد؛ آیقرچای که از دامنه اروانه داغ و چیاق داغ سرچشمه می‌گیرد و به اوجان چای می‌پیوندد؛ و رودخانه قازان چای از دامنه‌های شرقی سهند سرچشمه می‌گیرد و به بهادرچای می‌ریزد..
جمعیت
جمعیت این شهرستان بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۸۵، 96555 نفر بوده‌است.
پیشینه تاریخی شهرستان بستان آباد
بستان آباد در محل شهر باستانی و گمشده تاریخی «اوجان» بنا شده‌است.اثری از این شهر قدیمی برجای نمانده‌است. ناماوجان از قرن ششم به بعد در اکثر کتاب‌های تاریخی و جهانگردی آمده‌است.
اوجان پایتخت ییلاقی در دوره ایلخانان مغول بوده که بعداً در اثر حوادث روزگار، به کلی منهدم شده‌است.
سابقه سكونت و زندگي در منطقه ي بستان آباد به دوران قبل از اسلام مي رسد . اين منطقه به جهت آنكه در مسير ارتباطي جاده ابريشم قرارداشته و از آب و هواي مناسب دامنه ي سهند برخوردار بوده همواره داراي جمعيت بوده و در متون تاريخي بازمانده از گذشته به اسامي "اوجن" و يا "اوجان" ذكر اين منطقه به تكرار آمده است .
حمدالله مستوفي جغرافيدان و تاريخ نويس مشهور قرن هشتم هجري در كتاب خود به نام (( تاريخ گزيده )) درباره ي اوجان آورده است كه :اوجان را در دفاتر قديم از توابع ناحيت مهران رود شمرده اند . غازان خان ( متوفي به سال 703 هجري) تجديد عمارتي كرد و از سنگ گچ باروكشيد و شهر اسلام خواند در آن دارالملك ساخت. قابل ذكر است كه غازان خان هفتمين پادشاه از سلسله ايلخانيان بود كه مقر حكومتي او در شهر تبريز قرارداشت و از سال 694 تا703 هجري قمري سلطنت مي كرده است .
دردوره ي قاجاريه ، ميزامحمد حسن خان اعتماد السلطنه در كتاب خود به نام "مرأت البلدان" كه در دوره ي سلطنت ناصرالدين شاه قاجار تأليف شده است در مورد اين منطقه نوشته است كه: اوجان ، الحال چمني راگويند كه محل اردو ومشق افواج آذربايجان است ، اين چمن بسيار خوش آب و هوا ، بي نهايت سبز و خرم مي باشد . خاقان مغفور فتحعلي شاه عمارتي آنجا بناكرد كه الان باقي است و اين چمن آبادي بزرگي هم دارد.
از اين كه مركز اين منطقه ياآبادي بزرگ آن ازچه تاريخي بستان آباد خوانده شده است ، اطلاع موثقي در دست نيست . ولي پرواضع است كه اين نام گذاري و وجه تسميه آن به همين سبزي و خرمي و چمنزارهاي اين منطقه مربوط مي شود .
آثار تاريخي و نقاط ديدني
چشمه‌های معدنی بستان آباد: چشمه‌های معدنی بستان آباد در ده اسک کندی در 60 کیلومتری جنوب شرقی تبریز واقع شده است. مظهر اصلی آبگرم بستان آباد در داخل دره که خود از نوع گسلی است قرار دارد. آب آن کمی شورمزه و دبی آن 8لیتر بر ثانیه است. آب آن از نوع کلروسولفاته ، گازدار و گرم میباشد. در اطراف چشمه رسوب سیاه رنگ دیده می‌شود. به نظر می‌رسد که فعالیت چشمه با گسلهایی ارتباط دارد که بخشی از گسل تبریز محسوب می‌شوند و در عین حال به فعالیت آتشفشانی سهند وابسته‌اند.
دریاچه قوریگل: تالاب قوریگل در 45 کیلومتری شمال شرقی تبریز در سمت شمالی جاده تهران – تبریز در نزدیکی گردنه شیبلی قرار دارد.این تالاب از نوع تالاب های دایمی شیرین و پرغذا بوده و منبع تامین آب آن نزولات آسمانی،چشمه و جریان های کوچک آب پس از ذوب شدن برف ها است و رودخانه ای به تالاب وارد نمی شود.
این تالاب از جمله تالاب های کوهستانی محسوب می شود. حوزه آبخیز تالاب حدود 4000 هکتار است.بهترین فصل برای عکاسی در این تالاب از نیمه های اردیبهشت تا اواخر مردادماه است این تالاب یکی از مکان های جوجه آوری اردک سفید در کشور است.کشیم گردن سیاه و کشیم بزرگ و آنقوت نیز در فصل بهار و تابستان در این تالاب مشاهده می شوند.
حدود 36 گونه پرنده در این تالاب جوجه آوری دارند که این یک امکان فوق العاده برای عکاسی از پرندگان به همراه جوجه هایشان است.امکانات اقامتی نیز در حاشیه این تالاب وجود دارد و به دلیل نزدیکی آن به شهر تبریز به راحتی می توانید به آن دسترسی پیدا کنید.
خصوصيات فرهنگي شهرستان بستان آباد
زبان رایج در منطقه ترکی آذربایجانی میباشد که در لهجه‌ها و گویش‌ها تفاوت وجود دارد. زبان ترکی علاوه بر زبان محاوره‌ای مردم، نقش اساسی در حفظ فرهنگ و آداب و رسوم منطقه داشته بطوریکه مثلها و ادبیات شفاهی و اشعار در مناسبتها و ایام مذهبی به زبان ترکی است.
اقتصاد
اقتصاد منطقه بستان آباد وابسته به کشاورزی و دامداری، و نشات گرفته از وجود آب و زمین مرغوب است. در بخش کشاورزی محصولاتی چون غلات و سیب زمینی از تولید بالا و مرغوبیت مناسب برخوردار است و در بخش دامداری و در قسمت لبنیات و خصوصاً پنیر از شهرت بسزائی برخوردار میباشد. شغل اصلی مردم کشاورزی، دامداری، قالیبافی و مشاغل آزاد میباشد در اکثر روستاهای تابع بستان آباد قالیبافی روستائی با نقشه روستاباف، بسیار رونق و رواج دارد و از منابع بزرگ درآمد مردم است.
وجود معادن مختلف در کوههای مجاور، و کارخانه‌های مجهزی تاسیس شده در کنار جاده تبریز- بستان آباد، رونق بسزائی به اقتصاد و منابع شهرستان بخشیده‌است. واحدها و کارخانه‌های مختلف از جمله صابون سازی، قندریزی، حلاجی، کشبافی، تولید مواد غذائی در مرکز شهرستان مشغول به کار می‌باشند. در سالهای اخیر کامیون‌داری و خدمات حمل و نقل در ردیف عمده‌ترین مشاغل بستان آباد درآمده است.
قرار گرفتن بستان آباد در مسیر جاده ترانزیتی تبریز- تهران و تبریز- اردبیل، در توسعه و گسترش اقتصادی شهرستان و توجه مردم به داد و ستد با روستاهای اقماری بسیار مؤثر است. ایجاد مراکز حمل و نقل و بنگاههای باربری و انبارهای کالای کشاورزی در بستان آباد، بر میزان حجم داد و ستد و گسترش روابط بازرگانی افزوده‌است.
کالای تجاری عمده بستان‌آباد بعد از غلات و سیب زمینی، پنیر و خیارشور و مواد غذائی است که دارای رتبه‌ای بالا در سطح استان میباشد. بستان آباد با تحت پوشش قرار دادن خرید شیر اغلب روستاهای کردستان و اردبیل و خلخال و میانه و ایلات دارای تولید لبنیات بسیار مرغوب و بالائی است که در کل کشور شهرت بسزائی دارد.
صنعت
از آنجا که بستان آباد به مرکز استان یعنی تبریز نزدیک است لذا کارخانجات متعددی در بستان آباد و مسیر بستان آباد- تبریز قرار گرفته‌است در عین حال در خود شهرستان واحدهای صنعتی فعال مشغول بکارند که کم و بیش در رشد اقتصادی و اشتغال زائی منطقه مؤثرند که شامل کارخانجات کش و قیطان، سماور و بخاری، ادارات کشاورزی و ساختمانی، جوراب، مواد غذائی (نمک، آرد،قند) نایلون و نایلکس و صابون و غیره میباشد. گذشته از این، شهرستان بستان آباد دارای صنایع دستی و صنعتی از قبیل فرش بافی و جاجیم بافی و... میباشد که از لحاظ ارزآوری دارای اهمیت فراوانی می‌باشند.
این شهرستان دارای آبگرمهای متعدد در منطقه صنعت توریسم نیز می‌تواند در این منطقه بطور اصولی شک گیرد که در این راستا فرمانداری بستان آباد اقدامات مثبتی کرده‌است که امید است با شکل گیری این صنعت بصورت بنیادی گامی بزرگ در پیشبرد اقتصاد کشور برداشته شود
لینک های مرتبط:
مکان های دیدنی و جاذبه های گردشگری بستان آباد
معرفی جاذبه های گردشگری آذربایجان شرقی