جاذبه های گردشگری کاشان

مسجد جامع کاشان

مسجد جامع کاشان یا همان مسجد جمعه کاشان یکی از قدیمی ترین بناهای دوره اسلامی در شهر تاریخی کاشان است که در خیابان بابا افضل کوچه شهیدان دقیقی واقع شده است. مسجد جامع کاشان مربوط به دوره سلجوقی (623هجری قمری) مصادف با 1158 ه.ش است این اثر در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۱۵ با شمارهٔ ثبت ۲۵۲ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در لایه‌ برداری های اخیر از گچبری های محراب عصر سلجوقی، آثار و تزییناتی متعلق به دوره آل بویه کشف و شناسایی شده است. در شبستان تابستانی این بنا که در زیر شبستان زمستانی قرار دارد، طرح های بسیار زیبای کاشی کاری دیده می ‌شود و درکف این شبستان آثاری از کوره‌های پخت ظروف چینی به وسیله کارشناسان سازمان میراث فرهنگی در گذشته کشف شده است.

مسجد جامع کاشان (مسجد جمعه کاشان) دو محراب دارد که قبله یکی کج و قبله دیگری راست است، و دارای شبستان و گنبد و حوضخانه است و چند بار مرمت شده که تاریخ آنها معلوم نیست. این مسجد که کهن سال ترین بنای تاریخی کاشان است، در خیابان باباافضل و در محله میدان کهنه از محلات قدیمی کاشان قرار دارد و دوره تاریخی آن به سلجوقیان، ایلخانیان، زندیان می رسد. این بنا داری گنبد آجری با مقصوره و ایوان مرتفع زیر گنبد و صحن وسیع، دو شبستان بزرگ و یک شبستان تحتانی در ضلع شمالی و حوضخانه در وسط می باشد. ایوان اصلی که درضلع غربی واقع است در بلند ترین نقطه تیزه طاق در حدود 8/ 13 متر و در قسمت همسطح با پشت بام ارتفاع آن 2/ 11 متر است.

در کنار دهانه ورودی و در دو سمت، دو ورودی فرعی می بینیم که هردو منتهی به فضای زیر ایوان و در نهایت به گنبدخانه می رسند. ایوان در دو طبقه طراحی شده، که طبقه اول در حدود 7/ 6 متر و باقی در طبقه دوم است. عمق ایوان از حیاط، در حدود 4/ 7 متر، که با دو تویزه اصلی و پوشش کجاوه مانند با قوس نرمی که متعلق به معماری بومی منطقه است، همراه شده و تز یینات آجرکاری نسبتا جدیدی زینت  بخش آن است. مناره آجری که در زاویه جنوب شرقی مسجد واقع گشته، یگانه بنای تاری خداری از جمله ابنیه مفصل کاشان در عهد سلجوقی، که تاکنون باقی و برجا مانده است. در قسمت پائین مناره کتیبه سه سطری به خط کوفی با آجر برجسته ساخته شده که این عبارت آن خوانده می شود.

در باب بنای اولیه این مسجد گفته شده است که پیش از اسلام در این محل آتشکده بوده و پس از ایمان آوردن اهالی، آن را تبدیل به مسجد کرد ه اند. نکته دیگری که باید به آن اشاره کرد، دو پوسته بودن منار در بخش نما و سازه است. کتیبه های تاریخ دار بنا، قدیمی ترین تاریخ ثبت شده در بنا، ۴۶۶ ه.ق که در کتیبه ی مناره آجری است را نشان می دهد.

اولین بانی مسجد مشخص نیست؛ ولی مشهور است که صفیه خاتون، دختر مالک اشتر، این مسجد را بنا کرده است. بر اساس کتیبه های موجود، بانییان مرمت مسجد : “کریم خان زند”، “عبدالرزاق خان” حاکم کاشان؛ بوده اند. نام خطّاطان: “عبدالکریم” و “ابن محمدحسین محمدکاظم اصفهانی”، در کتیبه های مربوط به این مرمت آمده است.

محراب گچ بُری شده شبستان را نیز، “استاد باقر اصفهانی” ساخته است. این بنا بارها دچار خرابی های کلی و جزئی شده است و در هنگام مرمت و تجدید بنا، تغییر بسیاری در ساختمان و تزیینات آن داده اند. قدیمی ترین عنصر تاریخ دار مسجد، مناره آن است که متعلق به دوران سلجوقی است، در همین مناره شاهد خشت هایی به ابعاد 7 × 32 × 32 سانتیمتر هستیم که اگر نتوان به قطع آن را متعلق به دوره ای دانست، می توان گمان را بر این گذارد که شاید متعلق به دوره آل بویه باشد که مشخصات این دوره را داراست.

نکته دیگری که باید به آن اشاره کرد، بحث دو پوسته بودن مناره در بخش نما و سازه است. عنصر قابل تامل دیگر در مسجد، محراب آن است که از نظر ریخت شناسی، شبهه تعلق به دوران ایلخانی را ایجاد می کند. فقط این مناره و یکی از محراب های شبستان از آن دوره باقی مانده است. دو محراب دیگر این شبستان مربوط به قرن هشتم و قرن دوازدهم هجری قمری اند. زاویه این سه محراب با هم تفاوت دارد. محراب بزرگ دوره سلجوقیان، گچ بُری نفیسی داشته که از مختصر آثار باقی مانده آن، آیه ای از سوره جمعه که در فضیلت جمعه و نماز جمعه نازل شده، در اینجا کشف شده است که این مسجد برای نخستین بار به نام جمعه جهت نماز جمعه در کاشان ساخته شده است.

مسجد جامع کاشان چون در طی قرون متوالی چندین بار دچار خرابی های کلی و جزئی شده است، از این جهت هنگام مرمت و تجدید بنا تغییرات زیادی در ابنیه و تزئینات آن داده شده، ولی مهم تر از همه زیان های وارده از زلزله سال 1192 ه.ق بوده است. چنان که طبق تاریخ ها موجود در کتیبه های مسجد، مرمت آنها که توسط “عبدالرزاق خان” حاکم کاشان انجام پذیرفته، بیش از ده سال بطول انجامیده است. در شبستان تابستانی این بنا که در زیر شبستان زمستانی قرار دارد، طرح های بسیاز زیبای کاشی کاری دیده می شود.

 ***************************************************

*******************************

 مسجد آقابزرگ کاشان

مسجد آقابزرگ کاشان یا همان مسجد و مدرسه آقابزرگ یكی از باشكوه ترین و زیباترین مساجد دوره قاجار در ایران به شمار می آید که در خیابان فاضل نراقی کاشان واقع شده است. تاریخ آغاز ساخت این بنای قاجاری به سال 1258 هـ.ق و پایان ساخت آن 1265 هـ.ق (به مدت هشت سال) می باشد مدرسه و مسجد آقا بزرگ با سرمایه شخصی حاج محمد تقی خانبان جهت استفاده نماز جماعت و درس بنا شده است. این مدرسه به سبک مدارس چهارباغ و صدر اصفهان ساخته شده است.

معماری مسجد و مدرسه آقابزرگ :

مسجد و مدرسه آقا بزرگ دارای سردر زیبایی است كه سقف آن با مقرنس های معلق گچی و نقاشی تزئین یافته و دیوارهای جلوخان از كتیبه بالای سردر تا كف تختگاه های طرفین درگاه با كاشی های خشتی الوان پوشیده شده است. هیئت اصلی بنا و گنبد و بارگاه با شكوه آن به واسطه عظمت ساختمان و طرح عالی و نقشه بی نظیر به خصوص دقایق و فنون معماری اصیل ایرانی كه در آن بكار برده شده، یكی از بناهای مهم ایرانی اسلامی بشمار می رود.

روی درب ورودی تعدادی میخ در آن به کار رفته شده که تعداد آنها در دولنگه درب دقیقا 6666 عدد به تعداد آیات قرآن کریم می باشد. استفاده از این میخ ها دوعلت دارد :

1- در قدیم هنگام هجوم اقوام مهاجم، مردم داخل مسجد پناه می گرفته اند، استفاده از این میخ ها داخل در باعث می شود تا در استحکام فوق العاده ای یافته و شخص مهاجم از بیرون به هیچ وجه نتواند با تبر در را خُرد کند.

2- علتی که باعث شده بعد از 180 سال در هنوز اینقدر سالم بماند این است که میخ بعد از مدتی داخل چوب زنگ می زند و حالت تُردی به چوی می دهد که موریانه از آن خوشش نمی آید و به آن کاری ندارد.

در قسمت ابتدایی مسجد و مدرسه آقا بزرگ  به دو سکو در دو طرف بنا برمی خوریم به نام پیرنشین، علت تعبیه این سکوها هم این بوده است که اشخاصی که از کوچه عبور می کنند اگر باری بر دوش دارند برای رفع خستگی بار خود را روی این سکوها قرارداده و استراحت کنند پس از ورود به محوطه مدرسه، دو صحن فوقانی و تحتانی و حجره های محل سکونت طلاب و گنبد آجری با شکوه و گلدسته های دو طرف آن خود نمایی می کند. پس ازهشتی با عبور از دو دالان مسقف عریض، به صحن مدرسه دست می یابیم که در میان این دو راهرو، دو شبستان وسیع زمستانی و تابستانی در دو طبقه قرار دارد. در قسمت سر درب،  چهار بالاخانه ساخته شده است که در طرفین سر درب دو بادگیر مشاهده می شود که این بادگیرها با هدایت هوای مطبوع به شبستان تحتانی (تابستانی) و به زیرزمینی که شبستان ها قرار دارد، تابستان گرم کویر را بر ساکنان این بنا قابل تحمل و دلپذیر می سازد.

علاوه بر این دو حیاط خلوت، آب انبار بزرگ، شبستان دیگری در پشت گنبد، ساختمان مسجدی که در جنب گنبد واقع است و محراب کاشی کاری واقع در شبستان جنب گنبد که در حقیقت مجموعه ای است از هنرهای کاشی کاری، گچ بری، کتیبه نویسی، مقرنس کاری ونقاشی، از جمله متعلقات این بنای عظیم است. مسجد و مدرسه آقا بزرگ؛ کاشان مسجد آقابزرگ از نظر پلان جزو مساجدی است كه دارای سه شبستان می باشد و نكته مهم و قابل توجه در این محل تلفیق مسجد و مدرسه است.

تمامی مسجد و مدرسه آقا بزرگ کاشان  از جمله گنبد که جزو بزرگترین گنبدهای آجری است با آجر ساخته شده و تزئینات بکار رفته در این بنا عبارت است از : کاشی کاری، آجرکاری، کتیبه های نفیس گچی و کاشی، مقرنس کاری، خطاطی ثلث و نستعلیق و نقاشی و..

وجه تسمیه جالب مسجدآقابزرگ کاشان :

مجتهد بزرگ کاشان ملا محمد مهدی نراقی (ملا محمد بن ابیذر) فرزند آخرش موقعی به دنیا می آید که خودش فوت می کند، بنا به رسم آنزمان نام پدر را بر فرزند می گذارند و پس از مدتی فرزند هم مجتهد می شود و مردم کاشان به دلیل این تشابه اسمی به پدر “آقا بزرگ” و به فرزند “آقا کوچک” می گویند . محمد شاه قاجار در راه سفر به اصفهان چند روزی در کاشان اقامت و طی آن با علمای شهر و از جمله با ملامحمد مهدی (آقا کوچک) ملاقات می کند، متوجه می شود که ایشان از لحاظ علمی بسیار بالا هستند، به مردم کاشان امر می کند از این به بعد به ایشان هم آقا بزرگ بگویند و به حاج محمد تقی خانبان (حاکم وقت شهر) هم دستور می دهد تا این مسجد و مدرسه را برای ایشان بنا کرده و دختر خود را به عقد ایشان درآورند.

در جلسه ای که شاه و علما داشتند شاه پس از دیدن مقام علمی ملامحمد مهدی از ایشان و علما خواست تا از او درخواستی داشته باشند. ملا محمد مهدی می گوید پشه ها را از ما دور کن! شاه گفت درخواستی از من بکنید که بتوانم آن را اجابت کنم. من از انجام این کار عاجزم، گفتند برای ما رعیت ها مسجدی بنا کنید تا در آن نماز بخوانیم و شاه آنگونه که شرحش رفت این درخواست را اجابت کرد.

 ***************************************************

*******************************

آتشکده نیاسر کاشان

آتشکده نیاسر یا همان چهارتاقی نیاسر که آن را آتشکده ای ساسانی می دانند واقع در ارتفاعات بخش نیاسر در 35 کیلومتری شمال غربی شهرستان کاشان بر بلندی صخره ای مرتفع به نام تالار نیاسر و در کنار چشمه آبی به همین نام قرار دارد. بنای این آتشکده را به اردشیر بابکان نسبت می دهند. آتشکده ها و پرستشگاه ها سابقه ای چندین هزار ساله دارند که برخی از آنها در معرض دید و پرستش همگانی قرار داشته و برخی دیگر تنها در دسترس موبدان بود و برای نگهداری آتش مقدس به کار می رفت.

آتشکده نیاسر از سنگ ساخته شده است و سنگ ها با ملات گچ بر روی هم سوار شده اند و در گذشته طرح هایی از گچ آن را تزیین کرده بود. گنبد اصلی بنا به شکل تخم مرغی بوده است که پس از تخریب آن را دوباره بازسازی کرده اند. این بنا نمونه کامل یک گنبد ساسانى است، بر زیربنایى مربع نهاده شده است و بزرگى و عظمتى که در این چهار طاقى (چهارتاقی) به چشم می‌خورد، از تعادل عناصر متشکل و توازن و هماهنگى ترکیب بنا نشات می‌ گیرد.در وسط کف بنا گودالی است که آتش را در آن قرار می داده اند. طول و عرض آن ۱۴ متر در ۱۴ متر می باشد. این بنا پس از یورش تازیان (اعراب) ویران شد ولی سپس توسط مردم بازسازی شد و امروز تقریبا سالم است. آتشکده نیاسر با شماره 316 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

اختلاف نظر درباره آتشکده نیاسر :

برخی از محققین بر این باورند که آنچه آتشکده نیاسر نامیده می شود یک بنای علمی باستانی است به عبارتی چارتاقی نیاسر کاشان یکی از معدود تقویم ‌های آفتابی سالم باقی ‌مانده در ایران و جهان است و کهن‌ ترین بنای باستانی منطقه است که به نادرست مدت ها به نام آتشکده در میان اذهان عمومی شناخته شده است. این محققین بر این باورند که این بنا کارکردی تقویمی دارد و به گونه ‌ای ساخته شده که طلوع و غروب خورشید در آغاز و میانه هر یک از فصل‌ های سال از یکی از روزنه‌ های آن دیده می ‌شود. بنای چارتاقی نیاسر به مانند دیگر چارتاقی‌های منفرد ایران بدون وجود بناهای دیگر در اطراف آن ساخته شده و دقت محاسبات تقویمی آن بیش از بناهای دیگر تقویمی در جهان است که گاه تا سه درجه خطا دارند.

 ***************************************************

*******************************

غار نیاسر ـ غار تالار یا غار رئیس

غار نیاسر که غاری دست کن باستانی است و با نام های غار تالار یا غار رئیس یا سوراخ رئیس هم شناخته می شود در 30 کیلومتری غرب شهر کاشان و در نیاسر واقع شده است است از عجیب ترین و شگفت انگیزترین دست سازهای بشری است که به باور اکثر محققین و کارشناسان در زمان اشکانیان حفر شده اما آثاری از زمان ساسانی و سلجوقی نیز در آن پیدا شده است.

طول این غار مصنوعی یا دستکن باستانی  را 950 متر و عمق آن را 60 متر برآورد کرده اند. از کشفیات درون غار نیاسر می توان به سفال و ظروف گلی مربوط به دوران ساسانی و برخی مربوط به پارت ها، سکه مربوط به دوران سلجوقیان و ایلخانیان، مجسمه سنگی سر یک قوچ و سنگ هایی شبیه سنگ آسیاب که برخی معتقدند مربوط به مراسم قربانی پیروان آیین میتراییسم است می توان اشاره کرد. علت ساخت چنین اثر بزرگی هنوز به طور قطع مشخص نیست (مذهبی، نظامی، مسکونی و …) ولی بیشترین اعتقاد بر استفاده مذهبی توسط پیروان میتراییسم (مهرپرستی) از این غار دستکن باستانی است. البته گفتنی است ازاین غار با نام های دیگری همچون سوراخ ویس یا غار ویس هم نام برده می شود و اگر این نام ها را شنیدید بدانید به این غار اشاره می شود.

غار نیاسر یا غار تالار به صورتی حرفه ای و دقیق و با مهندسی پیشرفته ساخته شد. این غار با دالان ها و راهروهای طولانی و انشعاب های فراوان به صورت شبکه ای پیچیده است که توسط جاهای متعدد به هم مرتبط می شود. غار نیاسر درون بخش آهک ساخته سکوی تالار قرار گرفته و ارتفاع دهانه آن از سطح دریا 1700 متر و مشرف نیاسر است. این غار دارای ساختمانی پیچیده و تو در توست. غار نیاسر دارای کانال های دست کنده و تعدادی چاه است. مقطع کانال ها به شکل مربع و ابعاد آنها در بخش های مختلف، متفاوت است.

درون این چاه ها و در دو وجه مقابل هم چاله هایی برای نهادن دست و پا در سنگ ها کنده شده که عبور از آنها را آسان می کنند. عمق چاه های غار نیاسر، که دارای مقطع مربع شکل و ابعاد حدود 5/1 متر هستند، از 2 تا 10 متر متغیر است. از دیگر عوارض موجود در غار، دو راهی ها و سه راهی هایی هستند که فقط یکی از آنها بازدیدکننده را به انتهای غار راهنمایی می کند و سایر مسیرها انحرافی و گمراه کننده اند.

نکته بسیار جالب توجه در ساختمان غار، وجود اتاقکهایی است که به راحتی می توانیم درون آنها بنشینیم تمامی این اتاقک ها در ابتدای چاه ها ساخته شده اند. آیا این تاقچه ها محل استراحت بازدیدکنندگان بوده اند یا محل نشستن حفاران برای دست به دست دادن آوارهای کنده شده و انتقال آنها به بیرون از غار از دیگر نکات قابل توجه در ساختمان غار، یکی ایجاد شیب مناسب در کانال ها جهت عبور آب های فرور و حاصل از بارندگی و دیگری باز کردن کانال هایی به بیرون از دیواره سکو برای تهویه و جریان یافتن هوای درون غار است که هم اکنون آثار آنها به چشم می خورد.

این غار یک دهانه بسیار بزرگ داشته که درزمین لرزه دهه 50 شمسی از بین رفته است و بخشی از دیواره جلویی غار ریزش کرده است که آثار کانالهای کنده شده در آنها در پای دیواره و داخل باغ دیده می شود. پنجره های رو به خارج از غار را طوری ساخته اند که در انتهایی ترین بخش غار هوای لازم برای تنفس وجود داشته باشد. در انتهای غار و آن جا که فاصله کف و سقف زیاد می شود، محل کنده شدن سنگ آسیایی به قطر 80 سانتی متر است که نقش محل کندگی به شکل خورشید روی دیوار باقی است. انتهای این کانال اکنون ریزش کرده است. مجموعه این عوارض غار نیاسر را اسرارآمیز ساخته اند. به هر حال برای رسیدن به انتهای غار باید به روش های مختلف، خزیده، نشسته روی پاها و در برخی مکانها ایستاده حرکت کنیم و پیش برویم.

غار نیاسر شامل دو بخش است : یکی بخشی که در سال های اخیر پاکسازی شده و به شکل غاری توریستی درآمده است این بخش اتاقی به مساحت حدود 14 متر مربع شروع می شود و دهانه آن از محل کف سکوی تالار است. به نظر نگارنده این بخش از غار ارتباطی به نیایشگاه اصلی، که مشرف به نیاسر است، ندارد و مدتها بعد از آن ساخته شده است. بخش دیگر، غار اصلی است که در ورودی آن تالاری کوچک و طبیعت ساخته به طول 6 متر عرض 3 متر، و ارتفاع 4 متر قرار دارد. در سمت چپ تالار آخوری از سنگ ساخته اند که چند سوراخ، ویژه بستن جانوران، در دیوار جلویی آن به چشم می خورند.

مجموعه غار نیاسر دارای 5 رشته می ‌باشد، رشته اول معروف به غار کوچک است. ورودی این رشته از باغ تالار بوده و با حرکت به سمت شمال، به مسیر بن‌بست ختم می ‌شود. رشته دوم معروف به غار بلند است که ورودی آن در مجاور غار کوچک قرار گرفته و با پیشروی به سمت شرق در قسمت تحتانی عمارت کوشک به تالاری ختم می‌ شود. رشته سوم از نزدیکی انتهای غار بلند با دو دهانه که در حال حاضر دارای درب فلزی است آغاز و پس از آن تا پای آبشار کشیده شده و احتمالا تا زیر محله سرکمر و باغات پایین امتداد می ‌یابد.

رشته چهارم ورودی آن از باغ توسلی جنب باغ تالار است و در همان مکان و تا منزل کناری امتداد می ‌یابد. رشته پنجم در قسمت بدون درخت باغ تالار روباز آغاز می ‌شود و به سمت منازل مسکونی جدیدساز پیش می‌ رود. رشته اول غار برای بازدید گردشگران مورد استفاده قرار می ‌گیرد و تحت نظر شهرداری نیاسر اداره می ‌شود. رشته دوم جهت بازدید و مطالعه محققان مورد استفاده است. از رشته سوم و چهارم و پنجم بهره برداری خاصی نمی شود.

علل ساختن غار نیاسر :

در مورد علل ایجاد کانالها، چاهها، و اتاقک های کوچک، که فقط می شود داخل آنها نشست و پاها را آویزان کرد، چندین فرضیه وجود دارد. نزدیک ترین آنها به واقعیت این است که غار نیایشگاه بوده و در آن اعمال آیینی انجام می شده است و سازندگان آن همان قومی بوده اند که تپه سیلک را بنا نهاده اند. ضمن آنکه به فاصله 400 متر از غار یک نمونه از بهترین آتشکدههای ساسانی یعنی آتشکده نیاسر بنا شده است.

 ***************************************************

*******************************

آبشار نیاسر کاشان

آبشار نیاسر کاشان از جمله زیباترین آبشارهای ایران است که در شهری تاریخی نیاسر در محله سر کمر (شهید بهشتی) قرار گرفته است آب این آبشار از چشمه تالار (اسکندریه) واقع در کنار چارتاقی سرچشمه می گیرد به گونه ای که دو سوم آب چشمه به سمت آبشار و از آنجا به دشت های نیاسر و یک سوم آن به محله نو می رود.

سنگی که آبراهه آبشار نیاس در آن ایجاد شده و سنگ هایی که بدنه مزبور را تشکیل می دهند از نوع سنگ های آهکی و رسوبی می باشد. به دلیل پدیده های انحلال سنگ آهک توسط جریان های زیرزمینی و گذشت سالیان دراز بافت بسیار زیبا و چشم نوازی مانند استالاکتیت ها و استالاکمیت ها در بدنه آبشار نیاسر به وجود آمده است که موجب جذب گردشگران برای دیدن این زیبایی است. آنگونه که از از بقایای خزه های قدیمی و آبراهه های موجود و همچنین گفته های اهالی محل مشخص می شود مسیر آب در قدیم عوض شده است. آبی که از آبشار پایین می ریزد در فصل پاییز کمترین و در فصل زمستان بیشترین مقدار را داراست.

این مجموعه از جمله مهمترین محله های تاریخی ـ فرهنگی شهر نیاسر و حتی کشور بوده و از چند عنصر اصلی از جمله آبشار، مسیر پله ها از پای آبشار تا پای کوشک، سنگها و بستر آبشار، درختان و گیاهان موجود در اطراف آن تشکیل شده است. در کنار آبشار یکی از ورودی های غار رئیس نیاسر قرار دارد و ارتفاع از پای آبشار تا قسمتی که از آنجا آب پایین می ریزد 25 متر و از پای آبشار تا عمارت کوشک 53 متر می باشد.

در مسیرآب 13 آسیاب وجود داشت که سه و یا در برخی منابع به چهار آسیاب در کنار آبشار اشاره شده که تخریب شده اند، یکی از آسیاب ها که هم اکنون نیز فعال می باشد در پای آبشار قرار گرفته است و از آسیاب های دیگر جز بقایای کمی به جا نمانده است.

بررسی جایگاه آیینی آبشار و غار نیاسر :

در کتاب ” آیین میترا ” نوشتة مارتین ورمازرن نقل شده است که : « پورفیر در کتابش از شخصی به نام اوبولوس روایت می کند که ستایش مهر در غارهای طبیعی انجام می گرفته است. نزدیک غار می بایست رودخانه ای جریان داشته باشد و در کتاب “آیین مهر” نیز می خوانیم : “آب در آیین میترا دارای اهمیت فراوانی اس، یکی از آداب مهری دینان شست و شو و غسل بوده و برای شرکت در مراسم ستایش مهر، افراد ملزم بودند تا مدت چند شبانه روز، مطابق با آدابی خود را شستشو دهند و متحمل ضربات تازیانه گردند در مهرابه ها یا چاه آب وجود داشت و یا چشمه های جوشان، به همین دلیل کف مهرابه ها جوی حفر می کردند”

آبشار نیاسر مدرک دیگری است بر این نظریه که احتمالا غار معبدی بوده متعلق به پیروان آیین میترا لازم به ذکر است هر ساله در روز عید قربان اهالی محله سرکمر و برزه دون در کنار چشمه اسکندریه و در حال حاضر کنار مسجد امام حسن، گاوی قربانی کرده خون آن را بر آب می ریزند که همراه با آب از آبشار پایین ریخته و به قسمت های دیگر می رود. زیرا اهالی اعتقاد بر این دارند که این خون باعث پر برکت شدن آب شده و از کم شدن آب جلوگیری می کند.

آبشار نیاسر و محیط آن برای علاقمندان به گیاهان دارویی هم می تواند جذاب باشد از گیاهان دارویی این محل نیز می توان موارد زیر را نام برد :

پر سیاوش : برای سینه درد و سردرد

علف شوره : برای کمر درد و سردرد

خیار بوته مار (هندونه مار) : برای پا درد

در قدیم پزشکان محلی از گرد سنگی که آبراهه بر روی آن به وجود آمده است به عنوان مرهمی برای زخم استفاده می کردند (یکی از دلایل استفاده خنک بودن آن می باشد).

 ***************************************************

*******************************

باغ تالار نیاسر کاشان

باغ تالار نیاسر بزرگترین پارک نیاسر است که شامل امکانات زیادی برای مسافرین گرامی می باشد از جمله غار تاریخی رییس، کوشک صفوی، استخر قایقرانی، سرچشمه محوطه آبشار نیاسر که یکی از بکرترین مکان های زیبای نیاسر است که شامل حمام صفوی، آسیاب آبی و مهمتر از همه خود نمای زیبای ابشار است. این باغ در دوران ساسانی بناها و قصرهای زیبا و باشکوهی را در خود جای داده بوده که در گذر زمان رو به نابودی رفته است.

اکنون تنها یک کوشک از این باغ تاریخی برجای مانده است که یادگار اواخر عهد صفوی است. این عمارت بسیار زیبا که در قسمتی از این باغ بنا شده است به عمارت کوشک تالار معروف است و ساختمان فعلی کوشک از جمله بناهای باقی مانده از عمارت باغ تالار است و قدمت آن به دوران صفویه و در زمان شاه سلطان حسین صفوی که آخرین پادشاه این دوران است، بر می گردد.

کوشک نیاسر محل اتراق سلاطین و بزرگان روزگار بوده است. چنان که پادشاهان آن سلسله هنگام مسافرت به کاشان، گاه و ناگاه برای تفریح و تماشا به تالار نیاسر رفته و مردم آبادی نیز شب هنگام با افروختن مشعل ها و آتش فراوان شهر را چراغانی می کردند تا شاه و همراهانش از فراز عمارت منظره را تماشا کنند. باغ تالار از مکان های زیبا و دیدنی شهر نیاسر می باشد که در آن درختان کهنسال و رفیع وجود دارد.درختانی سر به فلک کشیده که بسیار زیبا و دل انگیز اند.آب چشمه اسکندریه در میان این باغ جاری است و پس از گذشتن از باغ به آبشار منتهی می شود. اگر با واژه کوشک آشنا نیستید باید گفت که  کوشک به عمارتی گفته می شود که در میان یک باغ ساخته می شود و غالبا در یک سوم مساحت باغ و در مستطیل طلایی قاعده باغ واقع می شده است.

در سال 1377 ه.ش شهرداری نیاسر کل محوطه باغ تالار و عمارت کوشک را از آخرین نوادگان صبای کاشانی که خاندان ضرابی بودند، خریداری کرده و پس از بازسازی کامل عمارت کوشک باغ تالار به شماره 5893 و در تاریخ 25/3/81 در آثار ملی آن را ثبت نمود. از ویژگی های این عمارت بکار بردن 8 ضلعی ها در معماری ساختمان است که 8 ضلعی ها از مشخصه های معماری دوران صفویه هستند.عمارت به شکل قرینه ساخته شده و قسمت راست آن شاه نشین و طرف چپ آن را وزیر نشین می گویند.به دلیل شیوه معماری خاص آن و به کاربردن دالان ها در زیر ساختمان، دمای هوا در داخل عمارت چندین درجه خنک تر از بیرون آن است.عمارت مذکور کاملا بازسازی شده و تنها جای دست نخورده آن که تاکنون باقی مانده است، سنگ های زیر ستون چوبی می باشد که 4 تا در اطراف حوض وسط ساختمان و 2 تا در جلوی ایوان وجود دارند. از ویژگی های دیگر این عمارت مشرف بودن آن به تمام شهر نیاسر و اطراف آن می باشد. به عبارت دیگر در هر منطقه از نیاسر این مکان قابل روئیت می باشد.

باغ تاریخی تالار نیاسر، آتشکده (چهارتاقی) نیاسر، غار تاریخی نیاسر، چشمه اسکندریه نزدیک به یکدیگر قراردارند و با هم مجموعه ای را تشکیل داده اند برای بازدید از همه این آثار زیبا کافیست مسیر روبروی هتل سبز را به سمت بالا حرکت کنید وقتی به بالا رسیدید ابتدا می توانید برای صرفه جویی در وقتتون به سمت آتشکده نیاسر بروید چون دوباره لازم نباشد برگردید. بعد از بازدید از آتشکده از چشمه ای که در پایین این آتشکده هست می توانید بازدید کنید و بعد می توانید ماشین تان را در پارکینگ باغ تاریخی پارک کنید و بعد به سمت پارک و غار تاریخی حرکت کنید.

 ***************************************************

*******************************

باغ فین و حمام فین کاشان

باغ فین و حمام فین کاشان در 6 كیلومتری جنوب شهر كاشان در انتهای خیابان امیرکبیر فعلی و روستای فین کوچک قدیم قرار دارد و از با ارزش ‌ترین آثار تاریخی كاشان است بنای بر جای مانده باغ از دوران صفوی است كه بر روی بناهای دوره دیلمی ساخته شده و از لحاط باغ آرایی و آب رسانی دارای اهمیت ویژه‌ ای است بناهای این باغ شامل سر درب ورودی و برج و باروی آن، شتر گلوی صفوی در میانه باغ، شتر گلوی فتح علی شاهی و اتاق شاه نشین در جنوب خاوری باغ، موزه ‌در باختر باغ و حمام ‌های كوچک و بزرگ و كتابخانه در خاور باغ می شود.

حمام فین کاشان که در باغ فین قرار دارد همان مکان تاریخی است که ناصرالدین‌شاه در سال ۱۸۵۲ میلادی صدراعظم خود امیرکبیر را در آن به قتل رساند. وسعت باغ فین بالغ بر ۲۳ هزار مترمربع و شامل یک حیاط مرکزی است که به وسیله دیوار، بارو و برج های استوانه شکل محصور شده‌ است. در مقایسه با بسیاری از باغ‌ های ایرانی مشابه، باغ فین با آب قابل توجهی مشروب می‌ شود.

همانطور که ذکر شد وجود عناصر آب و درخت که عناصری پویا هستند در کنار ابنیه که عناصر ثابت معماری هستند، هویتی زنده به این اثر فرهنگی و تاریخی بخشیده‌ است. باغ فین یکی از مهمترین نمونه باغ‌های ایرانی است که همچنان زنده و پابرجاست. همچنین این باغ به خوبی روش ایجاد منظر فرهنگی را معرفی می ‌کند. همچنین کوشک قاجاری در باغ فین کاشان با نقاشی‌ های زیبای سقفی و دیواری نیز در انتهای باغ و خارج از محور تقارن باغ واقع است. حمام سلطنتی، موزه ملی، خلوت کریمخانی و اتاق شاه‌نشین بناهایی هستند که پس از دوران صفویه به ابنیه باغ افزوده شده ‌اند.

برخی منابع تاریخی قدمت این باغ را به دوران سلطنت آل‌بویه می ‌رسانند. به هرحال ساختمان باغ فین فعلی به دوران شاه ‌عباس اول نسبت داده شده است و میراث فرهنگی ایران طراح باغ را غیاث ‌الدین جمشید کاشانی می‌ داند. با این وجود منابع دانشگاهی طراح باغ را شیخ بهایی معرفی می‌ کنند. این اثر در تاریخ ۱۵ آذر ۱۳۱۴ با شماره ثبت ۲۳۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده ‌است و کار ثبت جهانی این اثر که از سال ۲۰۰۷ میلادی آغاز شده بود، چندین سال به طول انجامید و سرانجام در زمستان ۱۳۸۹، مرحله اول ثبت این اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو به انجام رسید.

موزه ملی کاشان :

موزه ملی کاشان واقع در این باغ از سال ۱۳۸۵ تا سال ۱۳۸۹ تعطیل بوده و در بهمن ‌ماه ۱۳۸۹ مجددا دایر شده ‌است. امروزه بازدید از بخش‌ های گوناگون باغ امکان‌ پذیر است. این مجموعه، در کنار میدان نقش ‌جهان اصفهان و کاخ چهلستون اصفهان بیشترین بازدید کننده و گردشگر استان اصفهان را به سوی خود جلب می‌ نماید.

حمام فین کاشان :

در قسمت جنوبی باغ فین دو حمام وجود دارد که به حمام کوچک و بزرگ معروف است، حمام کوچک از آثار دوره صفویه و همراه با بنای اولیه باغ فین ساخته شده ‌است. حمام بزرگ در دوران قاجاریه به وسیله فتحعلی شاه ساخته شده ‌است.

حمام کوچک و عمارت سردر سایر ابنیه دوره صفوی را تشکیل می ‌دهند. حمام کوچک فین کاشان همانطور که گفته شد به خاطر قتل میرزا تقی ‌خان امیرکبیر صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار در ۲۰ دی ۱۲۳۰ هجری خورشیدی مشهور است.

حمام بزرگ مخصوص امرا و حمام کوچک اختصاص به استفاده خدام داشته ‌است. در هر یک از حمام ‌ها قسمت هایی شامل ورودی، گرمخانه، آبنما، خزینه، محل نظافت و سربینه (رختکن) به چشم می‌ خورد. کانال هایی جهت تعویض آب خزینه ‌ها و حوضچه‌ ها در کف حمام ‌ها وجود دارد. دیوار حمام ‌ها با عایق رطوبتی مخصوص – ماسه، آهک یا ساروج – پوشانده شده‌ است. این حمام دارای دالان‌ها و راهروهای زیادی است و معماری زیبایی دارد..

چشمه سلیمانیه باغ فین کاشان :

در جنوب باغ فین چشمه آبی موسوم به چشمه سلیمانیه، با قریب به دوازده سنگ آب وجود دارد. آب آن فوق العاده صاف است ولی به واسطه داشتن بعضی املاح برای آشامیدن مناسب نیست. آب چشمه فین به واسطه كیفیت های خاص خود مانند صافی و پاكی و روشنایی كم نظیر و همچنین كیفیت ثابت و تغییر ناپذیرش همواره مشهور و ضرب المثل بوده است.

 ***************************************************

*******************************

بازار سنتی کاشان

بازار کاشان یا همان بازار سنتی کاشان از جمله مهمترین آثار تاریخی و دیدنی شهر کاشان است و از اواسط خیابان بابا افضل تا حدود دروازه دولت ادامه دارد مجموعه بازار کاشان نیز با سامانمندی فضاهای معماری و همجواری با راه ‌های بازرگانی باستانی، یکی از پر رونق ‌ترین و باشکوه‌ ترین بازارهای ایران به شمار می ‌آید. دوران اوج و رواج بازار کاشان مربوط به زمان صفویه و به خصوص دوران شاه عباس اول است. غالبا سیاحان و جهانگردانی که در عصر صفوی و قاجار، به ایران و به خصوص کاشان سفر می‌ کردند همواره عظمت و شکوه بازار کاشان را مورد تمجید قرار می ‌دادند.

بازار كاشان كه از حوالی میدان كمال الملك تا میدان تاریخی سنگ (فیض) و از آنجا كه تا بازار مسگرها و میدان دروازه دولت ادامه دارد شامل تعداد زیادی بازارچه و گذر بوده و ده ها بنای تاریخی همچون: مسجد میدان میر عماد، كاروانسرای میر پنج، زغالی ها، غفار پور، رباط، بروجردی ها، نراقی ها، تیمچه معروف امین الدوله، در بازار میانچال، تیمچه بخشی، تیمچه سید آقا، تیمچه صباغ، آب انبار بالا بازار، آب انبار درب زنجیر، حسینیه سوراخ ریسمان، مسجد كفش دوزها، مسجد بالا بازار، مسجد طمقاچی ها، و… با این توضیح كه برخی از قسمت های بازار به اصنافی خاص اختصاص داشته و با نام همان صنف شناخته می شود. از جمله بازار مسگرها، رنگرزها، كفش دوزها، ریسمان فروش ها، ضرابخانه، زرگرها، بزازها، خیاط ها و…

بازار کاشان با وجود رونق و زیبایی بسیار در دوران سلجوقی و صفوی، به سبب زلزله شدید در سال ۱۱۹۲ قمری ویران شد و در پی وقوع این حادثه علاوه بر تخریب ابنیه تاریخی شهر، بافت بازار نیز از بین رفت. بازار فعلی کاشان روی بقایای بازار قدیم که در اثر آن زلزله فروریخته بود، بازسازی شد. فضاهای معماری امروز بازار کاشان در واقع از بازسازی‌های دوران قاجاریه و بخصوص دوره حکمرانی فتحعلی شاه باقی ‌مانده است.

وجود چهار سوق میانچال و راسته های فرعی یا بازارچه‌های کفاش‌ها، بزازها، ریسمانچی‌ها و بازار ملک بر شکوه و جلال این بازار کاشان می‌افزاید.

تیمچه امین الدوله کاشان

تیمچه امین الدوله یكی از جالب ترین بناهای داخلی بازار می باشد كه توسط فرخ خان غفاری (امین الدوله) ساخته شد و معماری آن از سال 1280 الی 1285 توسط استاد علی مریم صورت گرفت. واژه “تیم” به معنی کاروانسرا بوده است تیمچه به معنی تیم کوچک یا کاروانسرای کوچک بوده است. اما در دوره معاصر به کاروانسراها یا سراهای کوچک و سرپوشیده، تیمچه می ‌گویند مانند تیمچه امین الدوله در کاشان. این خصوصیت کالبدی تیمچه‌ها، یعنی سرپوشیده بودن آنها، فضای مناسبی برای عرضه کالاهای گرانبها مانند فرش، دور از آسیب باد و باران و آفتاب پدید می ‌آورد. به همین سبب فضای تیمچه‌ها، غالبا نسبت به کاروانسراها از لحاظ اقتصادی گران تر بوده و برای عرضه اجناس ارزان قیمت استفاده نمی‌ شده است.

قدمت اصلی بازار کاشان مربوط به دوران آل بویه و پس از آن سلجوقی است اما دوران رونق آن مربوط به زمان صفویه به ویژه شاه عباس صفوی است. مجموعه بازار بزرگ كاشان كه در سال 1355 به شماره 1284 در شمار آثار ملی به ثبت رسیده است.

 ***************************************************

*******************************

خانه عباسیان کاشان

مجموعه خانه عباسیان کاشان در خیابان علوی در کوی سلطان امیراحمد واقع شده است این مجموعه از جمله برجسته ‌ترین آثار معماری و یکی از نامزدهای دریافت جایزه بهترین بناهای مسکونی ایران است خانه عباسیان از لحاظ معماری و تزیینات حایز اهمیت فراوان است خانه عباسیان بین سال های ۱۲۴۵-۱۲۵۰ قمری ساخته شده است

گفته می شود این بنا در مدت ۲۰ سال ساخته شده است وسعت این مجموعه حدود 5 هزار متر مربع و زیر بنای آن در حدود 7 هزار متر مربع می باشد. این مجموعه دارای پنج طبقه و شامل 5 حیاط و گودال باغچه است که پس از فوت مالک اولیه به مرور از هم تفکیک و به صورت ۵٫ باب خانه مستقل از هم درآمد اما در سال‌ های اخیر ۴ باب از ۵ باب خانه خریداری و بازسازی شد. از ۴ باب خانه خریداری شده، دو واحد آنها به صورت طرح معمول معماری بافت قدیم کاشان یعنی گودال باغچه و یکی از آنها به صورت دو طبقه با حیاط مسقف و چهارمی که در اصل باغچه بوده است به صورت حیاط سنتی است.

خانه‌های عباسیان به لحاظ معماری، دارای طرحی بسیار قوی و غنی و از نظر تزئینات گچبری و نقاشی و کاربری تزئینات معماری اسلامی نظیر رسمی بندی، یزدی بندی، کاربندی، قطاربندی، مقرنس و مشبک در اوج زیبایی و ظرافت می‌ باشد.

بخش های خانه عباسیان کاشان :

کل مجموعه به سه بخش اصلی تقسیم می گردد. بخش اندرونی، بخش بیرونی و بخش خدمه.

بخش بیرونی خانه عباسیان : در واقع به عنوان مهمانپذیر صاحبخانه و محل پذیرایی از مهمانان تجاری به شمار می رفته که شامل اتاق آئینه، تالار سرپوشیده، ایوان، اتاق های سه دری، پنج دری و سایر فضاهاست.

بخش اندرونی خانه عباسیان : محل اسکان صاحبخانه و خانواده وی بوده و همخوان با مقله حجاب در معماری اسلامی، از بخش بیرونی کاملا جدا است. بخش “حیاط باغ” محل برگزاری نماز جماعت بوده است. آخرین بخش این مجموعه بخش “حیاط خدمه” است که محل اسکان خدمه بوده و از طریق مطبخ به خانه راه داشته است. کل مجموعه دارای ۲ بادگیر و دو حلقه چاه است که یکی از چاه ها به عنوان مخزن آب خانه به شمار می رفته است. مهمترین قسمت های مجموعه عباسیان عبارت است از اتاق آئینه، اتاق شاهنشین، اتاق پنج دری یا تالار مرکزی و دو تالار سرپوشیده بزرگ است.

ویژگی ‌های معماری خانه عباسیان :

سبک اصلی معماری بنا به “گودال باغچه” موسوم می باشد. در این سبک معماری، بنا پایین تر از سطح کوچه احداث شده و اصطلاحا گود می باشد. دلایل ساخت بنا بدین شکل، عبارتند از :

ـ استفاده از آب قنات: در گذشته به علت استفاده از آب قنات و به جهت تامین فشار آب برای جریان داشتن در قسمت های مختلف بنا، آنرا نسبت به سطح کوچه عمیق تر می ساخته اند.

ـ استفاده از خاصیت عایق بودن خاک در مقابل حرارت و برودت در گرما و سرما برای خنک سازی و گرم کردن بنا در تابستان و زمستان.

ـ استفاده از خاک گود برداری برای تامین مصالح به کار رفته در بنا : همزمان با عملیات گود برداری، کوره های پخت آجر نیز در کنار مجموعه بر پا شده و از خاک گود برای پخت خشت خام استفاده می شده است. این امر علاوه بر صرفه جویی بسیار در هزینه و زمان، موجب استحکام نسبی بنا نیز می شده است.

قرینه سازی : در هر ضلع این بنا اگر خطی فرضی در وسط ضلع ترسیم شود، طرفین ضلع کاملا قرینه می ‌باشد.

تنوع فصلی : بنا دارای قسمت‌های تابستانی و زمستانی نشین بوده و در هر فصل از سال از قسمت‌ های خاصی از بنا، متناسب با وضعیت آب و هوایی آن فصل، استفاده می‌ شده است.

معماری درونگرا : برخلاف بناهای امروزی که ظاهر بنا دارای تزئینات بسیار می‌باشد. در بناهای قدیمی، ظاهر بنا بسیار ساده و دارای تزئینات کم می باشد و بالعکس درون بنا بسیار با شکوه و زیبا می باشد.

معماری محجّبه یا نقاب‌دار : به علت آنکه معماری دوران قاجار یک معماری مذهبی است و شهر کاشان نیز از دیر باز به دارالمومنین معروف است، رعایت مسائل مذهبی در معماری خانه عباسیان بسیار مشهود می‌ باشد. از مصادیق این امر، تقسیم بنا به دو بخش اندرونی و بیرونی، اتاق ‌های تو در تو و متعدد، جدایی محل سکونت آقایان و خانم ها در تالارها، وجود دیوار حجاب در اطراف فضای بام برای گرفتن دید همسایه به داخل بنا و… می باشد. حتی برای کوبه درب ‌ها نیز دو دستگیره با صداهای متفاوت تعبیه شده که از طریق صدای کوبه می ‌شده به جنسیت فردی که پشت درب است پی برد.

وجه تسمیه خانه عباسیان کاشان :

وجه تسمیه بنا نیز در نوع خود شنیدنی می باشد. همانطور که اشاره شد پس از مرگ صاحب اولیه بنا، مجموعه به پنج قسمت تفکیک و به وراث واگذار گردید وراث نیز پس از مدتی سهم خود را به افراد مختلف فروختند. در حدود صد سال پیش یکی از حیاط های مجموعه (حیاط بیرونی) به یکی از تجار فرش کاشان به اسم آقای عباسیان به مبلغ هزار تومان فروخته شد. خبر فروخته شدن خانه ای با این قیمت در زمان خود در کل شهر پیچیده و تا در مدتها نقل محافل گردید. از آن پس کل این مجموعه به خانه عباسیان معروف و مشهور شد.

این مجموعه در سال ۱۳۷۴ توسط هیأت امنای احیاء و مرمت بافت تاریخی کاشان و با مساعدت مالی وزارت صنایع و معادن خریداری و مرمت گردید. و در سال ۱۳۷۷ به شماره ۲۰۲۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و بخشی از آن به بنیاد سهراب سپهری نقاش و شاعر نامدار معاصر تعلق گرفته است.

اکنون این عمارت تحت پوشش سازمان رفاهی تفریحی شهرداری کاشان قرار گرفته است. به خاطر معماری زیبا و چشم انداز خوبی که این خانه دارد تا به حال سریال هایی همانند مسافر ری، ملاصدرا، خانه ای در تاریکی، جابربن حیان و … در آن ساخته شده است.

اگر علاقمند به دیدن خانه های تاریخی هستید خانه های متعددی در خیابان علوی قرار دارند از این رو می توانید از خانه بروجردی ها، خانه عامری ها، خانه طباطبائی ها که در نزدیکی خانه عباسیان قرار دارد نیز دیدن کنید

 ***************************************************

*******************************

حمام سلطان امیر احمد

حمام تاریخی سلطان امیراحمد نمونه ای از منحصر بفرد ترین حمام های ایران از نظر معماری و تزئینات با وسعت 1102 متر مربع در شهر کاشان است که در محله سلطان امیراحمد در خیابان علوی کاشان واقع شده است حمام سلطان امیر احمد در سال 1355 توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره 1351 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

قدمت حمام تاریخی سلطان امیراحمد که وجه تسمیه آن به جهت مجاورت با امامزاده سلطان امیر احمد می باشد را از شواهد و آثار مکشوفه به دوران سلجوقیان نسبت می دهند و لیکن بنای فعلی سربینه آن بازمانده دوران قاجار می باشد. در واقع از آثار به جا مانده دوران قبل از زلزله معروف 1192 هـ . ق کاشان قدمت این حمام را به دوران سلجوقیان نسبت می دهند و لیکن بنای فعلی سربینه آن بازمانده دوران قاجاراست.

حمام های تاریخی کاشان، از جمله آثار باشکوهی هستند که در دوران صفوی مورد ستایش جهانگردان داخلی و خارجی گردیده است. این حمام ها با معماری عالی ویژگی های خاص یکی از پنج عنصر اصلی شهر (مسجد، بازار، خانه، حمام، آب انبار) به شمار می آید از جمله حمام های معروف کاشان می توان به گرمابه های باغ فین، حمام سلطان امیر احمد، حمام گذرنو، حمام عبدالرزاق خان، حمام محتشم و… اشاره کرد . البته حمام های میرعماد، اردهال و ملاقطب هم در زمره حمام های قدیمی بوده اند.
بخش های حمام تاریخی سلطان امیراحمد

این بنا شامل دو حمام کوچک و بزرگ بوده که در ایام خاص هفته ، مورد استفاده اهالی محل قرار می گرفته است. یکی از موارد مهم این بنا، آهک بری و گچ بری هایی است که تعداد 17 لایه مرمتی، بیانگر قدمت بناست. از دیگر شاهکارهای بنا، بام زیبای آن می باشد. بام این حمام، یکی از زیباترین بام‌های گنبدی شکل ایران بوده که روی هر گنبد، شیشه‌های عدسی محدب قرار گرفته تا ضمن تامین نور کافی برای قسمت‌ های مختلف حمام، مانع دید به داخل شود.

دو بخش کوچک و بزرگ حمام به ترتیب شامل قسمت هایی همچون جلو خان، سردر ورودی، هشتی، راهروهای ارتباطی، سربینه، میان در،‌ گرم خانه، خزینه، صفه شاه نشین، اتاق نظافت، تون، گربه رو (چپیله)، دستک، برف انداز، جام خانه و چاه خانه می باشد. البته دو فضای اصلی در حمام های قدیمی به ترتیب 1ـ سربینه و 2ـ گرم خانه می باش .
1

ـ سربینه حمام تاریخی سلطان امیراحمد

فضای اول حمام، بینه یا سربینه، رختکن و جای آماده شدن برای استحمام یا خروج از حمام بوده، بینه یا سربینه، مهم ترین و زیبا ترین فضای حمام است، فضایی وسیع و پر تزیین با گنبدی بزرگ و حوضی در میان، در اطراف فضای میانی بینه، سکوهایی برای استراحت مراجعین است که برای ورود به آنها باید از چند پله بالا می رفتند و پاها را قبل از ورود در حوض های روی سکوها می شستند، بیشترین تزیینات حمام، همیشه در بینه است. کف بینه و غرفه های اطراف آن معمولا سنگی است. نورپردازی منظم بینه بر تأثیر این تزیینات می افزاید. حوض درون سربینه و فواره آن، آرامش فضا را دوچندان می کند.

حمام در قدیم فقط محل استحمام نبوده، بلکه مکانی برای گذراندن اوقات فراغت، گفتگو و تبادل نظر، رفع خستگی و حتی عبادت، گرد آمدن دوستان و حل و فصل مسایل زندگی بوده، در واقع وسعت زیاد سربینه حمام سلطان امیراحمد، خود گواه این موضوع می باشد.

البته سربینه حمام سلطان امیراحمد، به شکل هشت ضلعی با گچبری های زیبا و سقف رسمی بندی و جاکفشی های سنگی که ستون ها و دیوارهای آن با کاشی معرق تزیین شده است.

در سقف سربینه، عبارت شریفه لا اله الا الله (جهت قبله) و در طرف مقابل تاریخ 1192 هـ . ق نشان از مرمت مکان پس از زلزله معروف دوره زندیه می باشد.

2ـ گرم خانه حمام تاریخی سلطان امیراحمد

فضای دوم در گرم خانه، محل شستشو و تطهیر بدن می باشد. گرم خانه اغلب فضایی ساده تر از بینه است که گوشه هایی برای نشستن و شستشو دارد. خزینه آب گرم و حوض آب سرد و فضاهایی خصوصی تر برای استحمام در مجاورت گرم خانه قرار دارد.

روشنایی گرم خانه از نورگیرهای سقفی تأمین می شود. نورگیرهایی با شیشه های عدسی مانند وجود دارد تا نور کافی وارد حمام شده و داخل حمام توسط بچه های شیطان! دیده نشود. ازاره و دیوار گرم خانه تا یک متر کاشی کاری معرق و تا سقف آهک بری با ملات ساروج می باشد.

این بنا با شماره 1351 در سال 1335 هـ .ش در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسیده است و سپس در سال 1375 هـ.ش توسط هیأت امنای مرمت و بازسازی بناهای تاریخی کاشان توسط شهرداری کاشان خریداری شد و پروژه بازسازی و مرمت حمام تاریخی سلطان امیراحمد انجام شد این حمام، مدتی تغییر کاربردی یافته و به عنوان سفره خانه و قهوه خانه سنتی استفاده شد ولی امروزه به عنوان موزه تحت پوشش سازمان رفاهی و تفریحی شهرداری کاشان اداره می شود.

واژه نامه حمام های تاریخی :

جلوخان : محوطه ای باز از اجزای دستگاه ورودی که پیش از سردر و در جلو آن قرار می گیرد.

خزینه : در حمام، اتاقی کوچک برای شست و شو، در کنار گرم خانه و برروی گلخن، که در آن تا نیمه آب می ریزند. بعضی از حمام ها علاوه بر خزینه آب گرم، خزینه آب ولرم یا سرد هم دارد.

ساروج : ملاطی مقاوم دربرابر آب، از آهک و خاکستر، خاک رس و … می باشد.

تنبوشه : لوله های سفالین که از آن برای انتقال آب بین بخش های مختلف حمام استفاده می شده است.

سربینه : محل رخت کن و استراحت و گفتگو در حمام که پس از مدخل و پیش از گرم خانه قرار دارد.

گلجام : شیشه های رنگین در روزن سقف یا دیوار

تون : مجموعه راهرو، اتاقک و ظرفی مسین که در کف و زیر خزینه تعبیه می شود. در کف و مرکز خزینه ظرفی مسین بصورت گودالی کوچک قرار داده می شود و زیر آن اتاقکی وجود دارد که توسط راهرویی به بیرون حمام متصل می شود و شخصی به اسم تون تاب در فواصل زمانی منظم بوسیله افروختن هیزم و سایر مواد سوختی در تون؛ آب داخل خزینه را گرم نگه می داشته است دود ناشی از دود و دم سوختن تون بصورت مستقیم به دودکش ها مرتبط نمی شده بلکه توسط گربه روهای کف حمام به بیرون حمام هدایت می شده تا از گرمای آن برای گرم شدن کف حمام استفاده شود. نام های دیگر تون؛ گلخن ، تیون و پاتیون است.

گلخن : تون

هشتی : فضای سرپوشیده در ورودی که معمولا بلافاصله بعد از سردر و در مدخل قرار می گیرد و قاعده آن ممکن است به صورت شکل های منتظم هندسی مختلفی ساخته شود.
دیوارهای این حمام با کاشی ‌های آبی فیروزه ‌ای و زرفام به شکل زیبایی تزیین شده است.

دیدن این حمام تاریخی در کاشان را به شما گردشگران و علاقمندان به آثار تاریخی ایران پیشنهاد می کنیم.

اگر علاقمند به بازدید از بناهای تاریخی هستید و یا اکنون در حمام تاریخی سلطان امیر احمد هستید می توانید از مکان های تاریخی نزدیک به این حمام که در خیابان علوی قرار دارد نیز دیدن کنید بناهایی همچون خانه طباطبائی ها، خانه بروجردی ها، خانه عامری ها، امید است سفر خاطره انگیزی باشد برای شما گردشگران عزیز

 ***************************************************

*******************************

خانه عامری ها کاشان

خانه عامری ها کاشان در محله سلطان میر احمد در شمال معبر اصلی آن و در خیابان علوی و در جوار حمام سلطان میر احمد واقع شده است خانه عامری ها در دوران زندیه بنا شده و یکی از بزرگترین خانه ‌های تاریخی شهر کاشان به شمار می ‌رود این خانه شامل حدود 85 اتاق و چندین حیاط است که قدیمی ‌ترین آن حیاط بیرونی و اندرونی است. خانه عامری‌ ها در دوران قاجار در قرن 13 هجری قمری به وسيله مرحوم سهام السلطنه عامری به عنوان محل سکونت فاميلی توسعه يافته است و بناهای دیگری به آن اضافه شد.

خانه عامری ها از گستردگی فراوانی برخوردار است و مساحت آن نزدیک به هفت هزار مترمربع با زیربنای وسیعی است که به گونه ی هماهنگ و حساب شده ساخته شده است. مساحت عرصه این مجموعه که از چند خانه مجزای مجاور و در ارتباط با یکدیگر شکل گرفته مشتمل بر 3 خانه با 5 حیاط مرکزی به صورتی اندرونی و بیرونی همراه با فضاهای سرپوشیده متعدد و متنوع است.

مهمترین بخش مجموعه، خانه عامری‌ ها است، که دارای دو بخش اندرونی و بیرونی همراه با حوضخانه، ایوان‌ های رفیع و شاهنشین ‌های 7 دری و تعداد زیادی اتاق ‌های 3 دری است که گرداگرد حیاط با آهنگی موزون و به صورت قرینه استقرار یافته ‌اند. تمامی بدنه خارجی حیاط‌ ها و برخی از بدنه ‌ها و پوشش‌های داخلی با انواع تزیینات زیبا و هنرمندانه ایرانی همچون گچبری، یزدی و رسمی بندی، مقرنس، نقاشی روی گچ، درودگری، منبت کاری، گره چینی و برخی از هنرهای تزیینی دیگر پوشیده شده است.

در تمام حیاط‌ های خانه عامری‌ ها اصل تقارن در ضلع شمالی، جنوبی، شرقی و غربی رعایت شده است. حیاط ‌ها دارای حوضخانه‌ هایی هستند که از این فضاها در تابستان استفاده می ‌شده است. این خانه دارای بلندترین بادگیر در بین بادگیرهای خانه‌های کاشان است. چهار حیاط بیرونی، اندرونی، مهمان خانه، حیاط خدمه و سوارکاران نظامی مورد استفاده قرار می‌ گرفته و در 3 حیاط دیگر نیز بستگان سهام‌ السلطنه سکونت داشته‌ اند. خانه عامری‌ ها دارای حمام اختصاصی زنانه و مردانه جدا از هم نیز می ‌باشد.

پس از سهام السلطنه، حیاط ‌های بیرونی و اندرونی در اختیار فرزند وی، ابراهیم خلیل خان عامری و بقیه ساختمان ‌ها به افراد دیگر این خاندان تعلق گرفت و به مررو زمان برخی از حیاط‌ ها تفکیک و به افراد دیگر فروخته شد. این مجموعه که به وسیله اداره میراث فرهنگی کاشان با استفاده از اعتبارات تبصره ۳۶ در دست مرمت و تغییر کاربری است تا به اقامتگاه گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شود.
اگر علاقمند به دیدن خانه های قدیمی کاشان هستید می توانید از خانه بروجردی ها و خانه طباطبائی ها در کاشان که در نزدیکی خانه عامری ها واقع شده است نیز دیدن کنید.

 ***************************************************

*******************************

قمصر کاشان

شهرستان قمصر کاشان در 25 کیلومتری جنوب کاشان و در ۴۰ کیلومتری شمال غربی نطنز واقع شده است قمصر از نظر حدود جغرافیایی در محدوده سیاسی و اداری استان اصفهان بوده و به لحاظ تقسیمات استانی زیر مجموعه شهرستان کاشان است جمعیت آن حدود 40 هزار نفر است  که در میان دره ای بسیار سرسبز که طول تقریبی آن 9 و عرض آن 4 کیلومتر و دارای درختان متنوع و درختچه های گل محمدی می‌ باشد واقع شده است. نام قدیم این ناحیه قم سر بوده و از این منطقه جاده ابریشم عبور می ‌کرده است و از دیر باز راهی برای رسیدن به سیلک بوده است قمصر یکی از قطب های تولید عرقیات گیاهی و گلاب در ایران است؛

که گلاب آن حتی در کشور های خارجی نیز شناخته شده بوده و دارای شهرت جهانی می باشد. این دره ناحیه ‌ای کاملا سرسبز مشتمل بر درختان میوه‌ با تنوع و درختچه‌ های گل محمدی می ‌باشد. قمصر را پایتخت گل و گلاب گیری می نامند و همه ساله در فصل بهار خصوصا اردیبهشت ماه می توانید شاهد جشنواره های باشکوه گلاب گیری در این شهر باشید شهرداری نیز امکانت خوبی برای مسافرین مهیا می نماید.

جغرافیای طبیعی و شهری قمصر :

قمصر دارای 7 محله بوده که عبارتند از : سر رود، بالا، میان ده، سادات، پایین، فرفهان و بن رود از مناطق دیدنی قمصر علاوه بر مناظر طبیعی، بوستان ها و پارک های آن می توان اشاره داشت به چشمه آب معدنی صالح با چشم اندازی زیبا در دامنه کوه های فرفهان تمام فصول قمصر زیباست اما بهار و تابستان رؤیایی آن میزبان هزاران میهمان جویای آرامش است. همزمان با موسم رویش گل و آغاز گلاب گیری (به ویژه در ایام جشنواره گل وگلاب) سیل مشتاقان به سوی قمصر سرازیر می شوند تا مشام خود را با رایحه بهشتی گل محمدی عطر آگین نمایند.

شهر قمصر هر چند در فاصله سی کیلومتری کویر قرار گرفته اما به دلیل اقلیم خاص کوهستانی و ارتفاع 2000 متر از سطح دریا و قرار گرفتن در میان کوه های مرتفع از آب و هوای معتدل و مطلوب بهره مند می باشد. به طوری که تابستانش مطبوع و معتدل و زمستانش قابل تحمل و از سرمای ملایمی برخوردار است.

تحولات تاریخی و فرهنگی قمصر کاشان  :

در خصوص تاریخ قمصر به طور قطعی و بر اساس اسناد معتبر باید گفت : کشف چند مسکوک در پای کوه های اشک که دارای ضرب داریوش اول هخامنشی، ضرب دوره سلوکیان و ضرب دوره اشکانیان است به عنوان معتبرترین سند در مطالعات بیانگر تاریخ حداقل 2500 ساله این دیار است. از سوی دیگر وجود گورستان های وسیع با اشیای مختلف دفن شده مؤید زندگی در دوره های کهن قبل از اسلام است.

محصولات و صنایع دستی قمصر کاشان :

در شهر قمصر نیز به علت الگوی غالب اقتصاد معیشتی در بخش صنایع دستی دستاوردهای زیادی در طول زمان به جای مانده است از مجموع صنایع دستی این شهر می توان صنعت قالیبافی، گلابگیری، صابون پزی و جوزقند سازی را نام برد. از نظر نوع محصولات باید گفت انواع گونه گون محصولات سردسیری در قمصر وجود دارد نظیر : بادام، گردو، فندق، زرد آلو، انواع گونه های گلابی، آلو زرد، انواع سیب درختی، به، گیلاس، خرمالو، انگور، هلو، الگ ( گونه ای از هلو) ترشه ( گونه ای از گلابی) انواع آلوچه برقانی (بخارا) اگرچه این محصولات حجم تولید محدودی دارد ولی به علت موقعیت آب و هوایی و آب و خاک قمصر، از بهترین کیفیت برخوردار است و علت آن تمرکز فوق العاده اسانس، نظیر گل و گل محمدی است. در این میان آلوچه خشک و سبز در آمد عمده کشاورزان شهر محسوب می شود.

معمولا در کنار هر باغچه و گلستانی یک گارگاه گلابگیری نیز وجود دارد و می توان فرایند گلابگیری را از نزدیک مشاهده کرد. مردم شهر قمصر بسیار مهمان نواز و دوست داشتنی هستند و با کمال میل همه چیز را برای شما توضیح می دهند و به شما اجازه ورود به تمامی گلستان ها و گارگاه ها را می دهند. کافی است شما چیزی بپرسید و یا چیزی بخواهید! با کمال میل به شما کمک می کنند و از هیچ کمکی دریغ نمی ورزند.

آثار تاریخی قمصر کاشان :

در ۵ کیلومتری شمال قمصر و ۳۰ کیلومتری جنوب کاشان، در تنگنای رودخانه قمصر به طرف جلگه کاشان سدی موسوم به سد قمصر ساخته شده‌ است. تاریخ ساخت سد را به دوره سلطان جلال الدین ملکشاه سلجوقی (۴۸۵-۴۶۵ ه-ق) نسبت داده ‌اند. با توجه به شباهت های بسیاری که میان طرح و معماری ساختمان فعلی سد قمصر با سد قهرود وجود دارد این نتیجه حاصل می ‌شود که سد مربوط به ملکشاه سلجوقی به مرور زمان تخریب گردیده و مجدداً در دوره صفویه (شاه عباس اول) سد فعلی بر روی شالوده سد باقی مانده از سد دوره سلجوقی احداث شده ‌است.

دیوار سد در عمق دره در حدود ۴۰ متر طول و در سطح فوقانی در حدود ۸۰ متر طول و ۲۲ متر ارتفاع دارد. ضخامت دیواره سد ظاهرا در مرحله اول ساخت حدود ۱۴ متر بوده که بعدا به حدود ۲۶ متر افزایش یافته ‌است. مصالح مورد استفاده در سد سنگ و ملات ساروج می ‌باشد.

معرفی کاشان

 مراسم گلاب گیری کاشان|تاریخچه گلاب گیری کاشان