مکان های دیدنی و جاذبه های گردشگری اهر| جنگل های ارسباران

جنگل های ارسباران

جنگل ارسباران در دل طبیعت بکر و دست نخورده استان آذربایجان شرقی قرار دارد. جنگل ارسباران با وسعت بیش از ۷۰ هزار هکتار سرزمین پهناوری است که از شمال به رود ارس و از مشرق به مشگین شهر و مغان و از جنوب به سراب و اوجان و از مغرب به مرند و تبریز محدود است و شهرستان اهر را در بر می گیرد. بدون شک جنگل ارسباران از مکانهای دیدنی و تفریحی آذربایجان شرقی و همچنین ایران است

ارسبار یا آرازبار و قره داغ یا قراچه داغ نامهایی بودند که جنگل ارسباران در دورانهای مختلف به آنها معروف بوده است.

از ویژگی های منطقه ارسباران شامل کوههای بلند و درختان گوناگون است که نگاه هر‎ ‎بیننده ای را مجذوب و حیران خویش می سازد و همچنین زیست گاه حیواناتی از جمله: خرس قهوه ای، خوک‎ ‎وحشی، روباه، شغال، گرگ، سیاه گوش و‎.... ، ‏ ‎پرندگانی از قبیل :کبک، کبک چیل، جی جاق، کلاغ نوک قرمز‎ ‎و‎ ‎پرندگان شکاری چون عقاب طلایی، شاهین و ... همچنین از لحظ پوشش گیاهی دارای گونه های‎ ‎مختلف گیاهی منحصر به فرد سرخدار، ممرز، بلوط، فندق، گردو و سماق و‏‎ ‎‏ غیره می باشد‏‎ که گاه ‎از نظر تنوع در جهان بی نظیر است.

 جنگل های ارسباران با طبیعت زیبا و چشم اندازهای دلنشین و وجود اماکن و ابنیه تاریخی ، توان بالقوه بالایی برای جذب گردشگر دارد. از جمله آثار تاریخی این منطقه می توان به قلعه بابک، قلعه پشتو، قلعه جوشین، دژ قهقهه، بقعه شیخ شهاب الدین و بازار اهر اشاره کرد.

قلعه بابک

قلعه بابک دژ و مقر سردار تاریخی ایران، بابک خرمدین بوده است. قلعه بابک در نزدیکی شهر کلیبر در شمال شرق استان آذربایجان شرقی قرار دارد.

قلعه پشتو

قلعه پشتو یکی از باارزش ترین و جالب ترین آثار تاریخی بخش هوراند از شهرستان کلیبر، قلعه پشتو یا پشتاب است که بر بلندترین کوه بین روستاهای پشتاب و کوجان قرار گرفته است. از قلعه پشتو که شبیه قلعه بابک و شاید همزمان با آن بوده است به هنگام نبرد با اعراب حاکم بر منطقه استفاده نظامی می شده است.

قلعه جوشین

قلعه جوشین یکی از قلعه های تاریخی شهرستان ورزقان است. این قلعه در ۲۶ کیلومتری غرب ورزقان و ۶ کیلومتری روستای جوشین در یک منطقه کوهستانی سخت گذر در بالای یک کوه مرتفع قرار گرفته است.

دژ قهقهه

دژ قهقهه در ۸۵ کیلومتری شمال شرقی شهرستان مشکین شهر در استان اردبیل قرار دارد. این دژ به دلیل این که محل زندانی شدن افراد سیاسی مهمی مانند شاهزادگان صفوی در زمان گذشته بوده است، در تاریخ شهرت بسیاری دارد.

جنگلهای سماق در بخش هوراند اهر، از سرمایه های ارزشمند طبیعی منطقه ارسباران به شمار می رود که در سطح وسیعی از این منطقه می رویند. هرساله در اواخر تابستان و اوایل پاییز میوه های سماق بر درختان جنگلی می رسند و اهالی روستاهای اطراف طی جشنی به نام جشن برداشت سماق میوه رسیده درختچه را می چینند و پس از چیدن و خشک کردن، سماق آنها را آسیاب کرده و علاوه بر مصرف خوراکی و دارویی در رنگرزی نیز استفاده می کنند.‏

جنگل های ارسباران صرف نظر از جاذبه های شکارگاهی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به دلیل وجود گونه های گیاهی و جانوری کمیاب، چشم اندازهای بکر و وسیع و شکنندگی و آسیب پذیری بالای خود در سال های ‪ ۱۳۵۰‬و ‪ ۱۳۵۲‬شمسی ابتدا به عنوان منطقه ممنوعه و سپس منطقه حفاظت شده تحت حفاظت و نظارت اعلام شده و سرانجام به پارک ملی ارسباران ارتقا یافت. در پارک ملی ارسباران ‪ ۲۲۰‬گونه پرنده، ۳۸‪‬ گونه خزنده، پنج گونه دوزیست، ‪ ۴۸‬گونه پستاندار و ‪ ۲۲‬گونه ماهی شناخته شده است.

کمپ های توریستی ارسباران

از جمله مکان های مناسب در جنگل های ارسباران جهت استراحت و اسکان می توان به قلعه درسی، مکیدی درسی، آینالو در کلیبر و چیچکلو در ورزقان اشاره کرد.

جنگل های ارسباران به نام های قره داغ، قراجه داغ، آرازبار، ارسبار، نیز شناخته می شود.

ارسباران برای علاقمندان طبیعت نامی ناآشنا نیست، اینجا یکی از 9 ذخیره گاه بیوسفر ایران و بخشی از برنامه انسان و کره مسکون یا اندوختگاه‌های زیست سپهر یونسکو بخش وسیعی از استان شمال استان آذربایجان شرقی را در برگرفته و چند شهر و شهرستان را تحت تاثیر ویژگی‌های خود قرار داده است.

برای دیدن تمام منطقه وسیع ارسباران اما به هفته ها زمان نیاز هست، بسته به اینکه کدام نقطه این جنگل انبوه را مقصد سفر است کمپ‌های قلعه درسی، مکیدی درسی، آینالو یا چند نقطه امن دیگر در کلیبر، چیچکلو در ورزقان و یا جاهای ناشناخته تر می‌توانند مقصد یک سفر هیجان انگیز باشند.

این روزها اما آینالو مقصد هیجان انگیز و بهاری مناسبی است.

اگر این منطقه خاص را برای گذراندن یک روز متنوع انتخاب کرده‌اید، باید بدانید اینجا در گرم ترین روزهای سال هم خنک است و شبهایش بدون آتش و پتو صبح نمی‌شود، چه برسد به روزهای آغاز بهار که بی‌شک خنکی و نمناکی منحصر به فردش را به رخ شما خواهد کشید.

اگر تا کنون به بخش‌های مختلف ارسباران سفر کرده‌اید، می‌دانید که طبیعتی منسجم و در هم تنیده دارد اما این بخش ویژه کمی سردتر و نمناک‌تر از دیگر بخش‌هاست، شاید به علت موقعیت فیزیکی و مکانی‌اش و ارتفاعی که دارد، شاید به علت پوشش گیاهی‌اش و شاید به علت مجموعه‌ای از تمام این دلایل.

در سفر به آینالو باید کوله‌بارتان را با دقت بچینید؛ سبک و حساب شده. شاید هیچ چیز به اندازه پتوهای نازک مسافرتی و کاپشن‌های سبک و خرما و ادوات درست کردن چای در این سفر به کارتان نیاید.

باید کوله را بسته و آماده کنید و صبح خیلی زود، ساعت 4 یا 5 صبح به راه بیافتید. مسیر تبریز تا ارسباران و منطقه آینالو، جاده ای متغیر است؛ دقایقی دو طرف جاده را کوه‌های زرد و خاکستری رنگ فرا می‌گیرند و گاهی دشت‌های رو به سبزی که هنوز یادگاران پاییز و زمستان را در دل خود دارد، مقابلتان ظاهر می‌شوند. این تنوع، خستگی را از تن هر کسی دور می‌کند، به ویژه برای کسانی که با مسیر ناآشنا هستند.

تا وسط‌ های جاده تبریز به اهر می‌توانید خستگی صبحگاهی را تن بیرون کنید تا به جاده‌ای فرعی در کنار آبگیری کوچک برسید که محل صرف صبحانه تمام گروه‌های کوهنوردی است که برای رسیدن به دهها مقصد متنوع در انتهای این مسیر به دل جاده زده‌اند.

خوردن صبحانه سبک و مقوی در هوای خنک و نمناک صبح در کنار درختان کم تعداد و دشت سراسر گل‌های وحشی حس و حال یک طبیعت نوردی بی‌نظیر را در دلتان زنده خواهد کرد.

ادامه مسیر به سمت ارسباران و آینالی هم ویژگی‌های بسیاری دارد. در این مسیر به علت بافت خاص کوهستانی، قلعه های زیادی وجود دارد و در همین مسیر جاده‌های منتهی به «قلعه ملک» و «قلعه جیغ» با تابلوهایی مشخص شده اند. در همین حوالی «قلعه جوشین» هم به انتظار نشسته است، بلندبالا و دست نیافتنی، با حوضچه هایی برای جمع آوری آب باران و راهی پر پیچ و خم در دل کوه؛ گویا تمام قلعه‌های ارسباران چنین قصه ای را در دل خود دارند. قلعه بلندآوازه بابک که این روزها چیزی جز پایه های بازسازی شده‌اش از آن به جا نمانده هم یادگار مردمان دلیر همین منطقه است.

پس از حرکت از تبریز تا رسیدن به اهر چیزی در حدود 110 کیلومتر را طی خواهید کرد، در جاده‌ای که گذر از آن احتیاط خاصی را طلب می‌کند. جاده ای که در آن در حال حرکت هستید تقریبا تا وسط شهر اهر می‌رود و پس از آن بعد از عبور از کنار قبرستان شهر، وارد جاده اهر به سمت کلیبر خواهید شد. از اینجا به بعد طبیعت و مناظر اطراف هم در حال تغییر کردن هستند، فضای خشک اطراف رفته رفته زنده‌تر می شود و حتی رنگ کوه‌های اطراف هم تیره‌تر می‌نماید.

در ادامه مسیر محیط پر نقش و نگار جنگلی و همزمانی وجود کوه‌های رنگارنگ که از دور با دره‌های آکنده از درختان تنومند خودنمایی می‌کنند، عجیب و جالب توجه است. ده‌ها رودخانه پرطراوت و آبشارهای کوچک یادگارهای زمین در این نقطه ویژه طبیعت هستند. یادگارهایی که نگاه تحسین برانگیز گردشگران را به همراه دارند و صفحات دنیای مجازی سرشار از عکس‌هایی است که به رسم سوغات از این طبیعت گردی گرفته شده.

جاده پر پیچ و خم کلیبر را تا حوالی روستای پیغام را که طی کنید، به روستای کوچکی به اسم نوجه‌ده می رسید. اینجا بافت طبیعی و پردار و درخت اطراف خودنمایی بیشتری می‌کند و بوی خاک باران خورده همه جا حس می شود. روستای زیبا و دست نخورده دیگری به اسم عاشق‌لو هم در مسیر قرار دارد، روستایی در فاصله تقریبی یک و نیم ساعتی تا دل آینالو...

از اینجا به بعد باید اطراف را با دقتی بسیار بیشتر نگاه کنید تا ببینید هیچ چیز حتی گرد و خاک بلند شده از حرکت مینی بوس بر این جاده کوتاه خاکی هم نمی تواند شکوه دیدن منظره رنگارنگ بیرون را تحت تاثیر قرار دهد؛ و بالاخره بعد از طی حدود 170 کیلومتر در آینالو هستید، سفری در دل جاده های رنگارنگ.

آینالو اما فقط یک نقطه خاص نیست، آینالو بخشی از منطقه وسیع و چند هزار متر مربعی ارسباران است که به عنوان ذخیره طبیعی بین‌المللی در حافظه جهان ثبت شده است.

کافیست در منطقه آماده شده برای اسکان گردشگران توقف کنید و با کوله‌ای سبک حرکت را آغاز کنید تا درختان و برگ‌های بسیار متنوع و جالبی را ببینید که تعدادشان بیشتر از هزار نوع می‌باشد؛ اگر جنگل‌های مختلف و مناطق طبیعی زیادی را دیده باشید می‌دانید که هزار گونه گیاهی عددی بیش از حد تصور محسوب می‌شود.

هوای اطراف‌تان بیشتر نمناک خواهد بود و کمتر اثری از باران خواهید دید. این هم از دیگر ویژگی‌های ارسباران است؛ این همان حالتی است که به آن مه باران یا مه بارش می‌گویند و باعث حفظ این جنگل‌های کهن با وجود کمبود بارندگی منطقه شده است. این ویژگی به دلیل نوع پوشش گیاهی و در هم تنیدگی درختان تشدید شده و هرسال بخش قابل توجهی از آب درختان از همین راه تامین می‌شود. همچنین اقلیم خاص منطقه باعث به وجود آمدن درختان و گیاهانی شده که از تولد بعضی هاشان صدها سال می‌گذرد.

باید اقرار کرد اینکه این منطقه پیشوند «حفاظت شده» را به همراه دارد بسیار خوشحال کننده است، معلوم نیست اگر این منطقه حفاظت شده نبود چه اتفاقی برای گونه های گیاهی بی نظیر و جانوان کمیاب آن می افتاد. البته پست های متعدد نگهبانی و جنگلبانی مانند محیط بانی عباس آباد با محیط بانانی با لباس فرم و مسلح به وسایل مختلف اطمینان خاطر بیشتر به علاقمندان طبیعت هم می‌دهد.

عبور از جاده شگفت‌انگیز جنگلی در میان درختان تناور، با برگهایی که رو به تازگی می روند و با پس زمینه گل‌های ریز وحشی که مثل نقطه‌های کوچکی زمینه قهوه‌ای و سبز جنگل را متنوع کرده اند، چند ساعتی طول خواهد کشید.

قسمت ویژه این جنگل پیمایی، رسیدن به بخشی از جنگل است که آن را با نوعی حصار از دسترس عابران و احتمالن حیوانات مصون نگه داشته‌اند. اگر در این مکان اندکی توقف کنید و بی‌صدا باشید حرکت موجوداتی گوزن مانند با پوستی قرمز و کهربایی رنگ توجه تان را جلب خواهد کرد. اینها همان «مارال»های آذربایجان هستند که از دهها سال‌ها قبل در وصف زیبایی شان شعرها سروده‌اند و بارها معشوق را در زیبایی و دلربایی به مارال شبیه دانسته‌اند.

مارال بزرگترین گونه گوزن ساکن ایران است؛ پوستش زرد پررنگ است و سایه روشن‌های زیبایی هم دارد. و شاخها؛ شاخهای پیچ در پیچ و نامنظم که مانند ریشه های درختی بر سر مارال روییده است. چشمان کشیده و پر نور مارال آدم را یاد انیمیشن‌های دوران کودکی می‌اندازد که در آن گوزن‌ها به عنوان موجوداتی ظریف و زیبا و خیره کننده به تصویر کشیده شده‌اند. البته با گشت و گذار در نقاط مختلف جنگل شانس دیدن مارال‌ها از فاصله‌ای نزدیک‌تر هم وجود دارد، اما اغلب آنها ترجیح می‌دهند در فضایی دور از آدم‌ها زندگی کنند.

تمام این گشت و گذار می‌تواند آنقدر طول بکشد که ناگهان سرخی غروب از لابلای درختان ارسباران نمایان شود. اگر قصد شب ماندن در منطقه را دارید بهتر است هرچه زودتر به محل استقرار اولیه برگردید و مقدمات استراحتی شبانه در دل جنگل را فراهم آورید. روشن کردن آتش در منطقه سنگ چین مشخص شده می تواند لذت چشیدن طعم چای روی آتش را برایتان به ارمغان بیاورد.

شب و سکوت و جنگل‌های ارسباران، به سادگی اشعار «ابوالقاسم نباتی» و «عمادالدین نسیمی» و دیگر شاعران بلند آوازه منطقه را طلب می‌کند؛ شاید هوای بی مانند این جنگل‌ها، چیزی جز کلمات نباتی، شاعر خفته در روستای اشتبین را طلب نکند:    

              یاره هر ساعت سلام اولسون، سلام

                                     عیشرت و عیشی مدام اولسون، مدام

                                                یار سیز صحبت حرام اولسون، حرام

                                                                   یاره بو معنی تمام اولسون، تمام...

شاید در این شب خاص و زیر آسمانی شفاف با صدها هزار ستاره ریز و درشت که در پشت برگهای کوچک نوک درختان سربه فلک کشیده پنهان شده اند و عبور یک شهاب پرنور نگذارد خواب به چشمانتان بیاید، اما این شب بیداری و دیدن آسمان ارسباران هم به تحمل مشکلاتش می ارزد.

خوشبختانه وجود روستاهای کوچک و آرام منطقه هم تاثیر شدید و ناگواری بر بکربودن و دست نخوردگی محیط جنگل‌های ارسباران نگذاشته است، این را وقتی بیشتر متوجه می‌شوید که صبح هنگام صدای آغاز فعالیت روزانه روستاییان منطقه را می‌شنوید.

بهترین پیشنهاد برای برنامه روز دوم، صرف صبحانه‌ای که بر روی آتش آماده شده، رفتن تا عمارت تومانیانس و البته مناطقی است که امکان دیدن گونه‌های خاص جانوری منطقه مانند کل و بز وحشی، خرس، گاومیش، سیاه خروس و البته نوعی کرم خاکی دو رنگ را فراهم می کند. هرچند دیدن تمام این گونه‌ها در یک روز تقریبا ناممکن است و هرکدامشان در بخش ویژه ای از منطقه بزرگ ارسباران زندگی می‌کنند.

در این میان روستای وینق میزبان یکصد ساله عمارت تومانیانس، مکان بی‌نظیری برای عکاسی است. پس از عبور از درختان متراکم، فضای باز نه چندان بزرگی پیش رویتان پدیدار می‌شود که در میان آن، باقی مانده عمارتی بزرگ و مجلل به چشم می‌خورد. این بنا که به نام سازنده آن، عمارت تومانیانس خطاب می‌شود در بخش‌هایی دو طبقه و در قسمت کوچکی بقایای طبقه سوم را هم دارد و آدم را یاد محوطه تاریخی استون‌هنج در انگلیس می‌اندازد!

هرچند آسیب‌هایی که گذر زمان و رطوبت منطقه، حالتی مابین رویا و واقعیت به این بنای قاجاری که به نام عمارت آینالو هم مشهور است داده، اما استفاده از پس زمینه این بنا برای گرفتن عکس‌هایی به یادگار سفر ارسباران و آینالو یادگاری بسیار زیبا و ارزشمندی برایتان خواهد بود.

مسیر برگشت تا کمپ را با مزه کردن میوه‌های جنگلی البته بعد از اطمینان یافتن از قابل خوردن بودن آنها سپری کنید. گلابی های وحشی با طعم ترش و شیرین همزمانشان، نوعی انار با دانه های زرد رنگ و خیلی ترش و البته زرشک و تمشک از جمله خوردنی های بی نظیر این منطقه هستند هرچند در اوایل بهار بسیاری از آنها را نخواهید یافت! گیاهان با مصرف دارویی ارسباران هم از جمله دیدنی ها و چیدنی های دیگر این منطقه است که با راهنمایی افراد محلی می‌توانید از آنها بهره ببرید.

وقتی برای بازگشت آماده شدید، حساسیت ویژه‌ای در خصوص زباله‌ها و آتش داشته باشید؛ به عنوان یک طبیعت گرد علاقمند به حیات طبیعی ایران زمین، باید این زیبایی و شکوه را به سلامت به نسل‌های بعد برسانیم و به همین جهت لازم است رد پایی از زباله‌ها یا باقی مانده آتش را از نظر دور ندارید.

متاسفانه سالی نیست که رفت و آمد افرادی که علاقمند دیدن طبیعت هستند و بی احتیاطی شان، بخشی از ارسباران را دچار آسیب نکند. اینجا هم مانند تمام نقاط طبیعی دیگر، وسیع و آسیب پذیر است و اگر آدمها احتیاط بیشتری به خرج بدهند، جنگل مانند هزاران سال گذشته از خود به خوبی در مقابل کم آبی و بارش سیل آسا و سرما و امثال آن مراقبت خواهد کرد.

سفری بی نظیر و تکرار نشدنی به گوشه ای از جنگل‌های کهنسال ارسباران، خاطره ی خوب نوروزی متفاوت و همراه با طبیعت دوستی را به همراه دارد؛ در مسیر برگشت، ترنم کلمات شهریار شیرین سخن زیبایی این خاطره را برایتان دو چندان خواهد نمود:

               

  حیدربابا ، قورى گؤلون قازلارى

                         گدیکلرین سازاخ چالان سازلارى

                                 کَت کؤشنین پاییزلارى، یازلارى

                                   بیر سینما پرده سى دیر گؤزوْمده

                                            تک اوتوروب، سئیر ائده رم اؤزومده

(حیدربابا ، قورى گول و پروازِ غازها / در سینه‌ات به گردنه‌ها سوزِ سازها / پاییزِ تو، بهارِ تو، در دشتِ نازها / چون پرده اى به چشمِ دلم نقش بسته است / وین شهریارِ تست که تنها نشسته است)

بهاری رنگین با طراوت و تازگی برگهای نورسته بر درختان بلند بالا و سرشار از یاد و خاطره ارسباران و آینالی، هدیه ایست برای تمام طبیعت دوستان ...

جاذبه های گردشگری اهر:

شهرستان اهر

بازار تاریخی اهر

 معرفی جاذبه های گردشگری آذربایجان شرقی