اداره مشاوره و پاسخ نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها
پزشک نامحرم
- ۱. لمس بیمار برای معاینه و درمان، چه حکمی دارد؟
همه مراجع (به جز تبریزی و سیستانی): اگر پزشک هم جنس در دسترس نباشد، لمس بیمار برای معاینه و درمان، اشکال ندارد؛ ولی باید به مقدار ضرورت، اکتفا کند.
آیات عظام تبریزی و سیستانی: اگر پزشک همجنس در دسترس نباشد و یا مهارت مرد بیشتر باشد، لمس بیمار برای معاینه و درمان، اشکال ندارد؛ ولی باید به مقدار ضرورت، اکتفا کند.
تبصره 1: اگر معاینه از روی لباس ممکن باشد، باید به این راه بسنده کند.
تبصره 2: جواز لمس بیمار به منظور معاینه، باعث نمی شود که نگاه به بدن نیز جایز باشد؛ مگر آن که نگاه به آن لازم باشد.
- ۱. در جایی که پزشک زن در دسترس باشد، آیا لمس بدن زن از روی لباس، به وسیله پزشک مرد، جایز است؟
همه مراجع: اصل لمس بدن زن نامحرم از روی لباس، حرام نیست؛ ولی اگر تلذّذ و مفسده ای در بین باشد، جایز نیست.
- ۱. آیا پرستار می تواند برای گرفتن نبض و فشار خون و... به بدن نامحرم نگاه و او را لمس کند؟
همه مراجع (به جز تبریزی و سیستانی): با وجود پرستار هم جنس، این کار برای غیرهم جنس، جایز نیست؛ ولی اگر ضرورت باشد، اشکال ندارد.
آیات عظام تبریزی و سیستانی: اگر برای انجام دادن این امور، پرستار هم جنس در دسترس نباشد و یا مهارت غیرهم جنس در این زمینه بیشتر باشد، اشکال ندارد.
تبصره 1: پرستار در نگاه و لمس، تنها باید به همان قسمت از بدن - که انجام معاینه به آن ارتباط دارد - اکتفا کند.
تبصره 2: چنانچه پرستار برای معاینه، به نگاه و لمس بدن بیمار نیاز داشت، مانعی ندارد و در غیر این صورت، تنها باید به یکی از آن دو اکتفا کند.
تبصره 3: در صورتی که معاینه از روی لباس ممکن باشد، باید به این مقدار اکتفا کند و لمس بدن، جایز نیست.
- ۱. حکم آمپول زدن توسط نامحرم چگونه است؟
همه مراجع (به جز تبریزی و سیستانی): اگر هم جنس در دسترس نباشد و ضرورت اقتضا کند، اشکال ندارد.
آیات عظام تبریزی و سیستانی: اگر هم جنس در دسترس نباشد یا آمپول زن غیرهم جنس، مهارتش در تزریق بیشتر باشد، اشکال ندارد.
سقط جنین
- ۱. آیا سقط جنین در ماه های اول حاملگی، اشکال شرعی دارد؟
همه مراجع: آری، سقط جنین پس از انعقاد نطفه، در هر ماهی که باشد، جایز نیست.
- ۱. سقط جنین نامشروع، چه حکمی دارد؟
همه مراجع: جایز نیست.
- ۱. دیه جنینی که به وسیله پزشک سقط می شود، بر عهده کیست و وظیفه پدر و مادری که اقدام به چنین کاری کرده اند، چیست؟
همه مراجع (به جز مکارم و وحید): دیه سقط جنین، بر عهده قاتل مباشر است و چون این عمل به وسیله پزشک انجام شده، بر پدر و مادر تکلیفی نیست؛ بلکه او ضامن است و این دیه، به پدر و مادر پرداخت می شود؛ البته می توانند از حق خود بگذرند و از او چیزی دریافت نکنند. در هر حال، باید از کار خود توبه کنند.
آیات عظام مکارم و وحید: در صورتی که پدر و مادر نیز رضایت داشته باشند، پرداخت دیه بر عهده آنان نیز می باشد که باید به وارثان بپردازند و یا رضایت آنان را جلب کنند.
مواد مخدر
- ۱. در مواردی که مواد مخدر جنبه درمانی پیدا کند، استفاده از آن چه حکمی دارد؟
همه مراجع: اگر بر اساس تشخیص پزشک متخصص و مورد اطمینان، استفاده از مواد مخدر، تنها راه درمان محسوب شود (به مقدار ضرورت)، اشکال ندارد.
تبصره: هر چیزی که در دین حرام شمرده شده، استفاده از آن به عنوان درمان، با شرایط یاد شده، جایز است و مواد مخدر هم مصداقی از آن محسوب می شود.
مس میت
- ۱. آیا دست زدن به بیماری که در کما بوده و یا دچار مرگ مغزی شده و چند لحظه دیگر می میرد، غسل مس میت دارد؟
همه مراجع: تا وقتی که روح از بدن او جدا نشده و یا بدنش گرم است، دست زدن به بدن او، موجب غسل نمی شود.
- ۱. در هنگام تشریح، اگر دست ما به مرده ای بخورد که نمی دانیم مسلمان است یا کافر، آیا غسل مس میت لازم است؟
همه مراجع: غسل مس میت، واجب است؛ خواه میت، مسلمان باشد یا کافر؛ مگر آن که بدانید میت مسلمانی است که او را غسل داده اند.
- ۱. اگر مس میت با دستکش صورت گیرد، آیا باز غسل مس میت لازم است؟
همه مراجع: خیر، غسل، واجب نمی شود.
- ۱. آیا ماساژ فردی که نمی دانیم زنده است یا مرده، غسل مس میت دارد؟
همه مراجع: تا وقتی که روح از بدن او جدا نشده و یا بدنش گرم است، دست زدن به بدن او موجب غسل نمی شود.
الکل
- ۱. به طور کلی، حکم طهارت و نجاست انواع الکل ها چیست؟
آیات عظام امام، بهجت، صافی، فاضل و نوری: هر کدام از این الکل ها، اگر اصلشان مایع مست کننده باشد، نجس است.
آیات عظام تبریزی و خامنه ای: هر کدام از این الکل ها، اگر اصلشان مایع مست کننده باشد، بنابر احتیاط واجب، نجس است.
آیات عظام سیستانی و وحید: تمامی انواع الکل ها پاک است؛ البته اگر اصل آن مایع مست کننده باشد، بنابر احتیاط مستحب، نجس است.
آیت الله مکارم: هر الکلی که به صورت فعلی آن، قابل نوشیدن نباشد و باید آن را رقیق کرد، نجس نیست؛ ولی اگر به صورت کنونی آن، قابل نوشیدن باشد، بنابر احتیاط واجب، نجس است.
- ۱. آیا الکل صنعتی مورد استفاده در آزمایشگاه ها و الکلی که در تزریقات و مانند آن به کار می رود، نجس است؟
آیات عظام امام، بهجت، خامنه ای، صافی و نوری: اگر یقین نداشته باشید که از الکل مست کننده تهیه شده، پاک است.
آیات عظام تبریزی، سیستانی، فاضل، مکارم و وحید: خیر، پاک است.
تبصره: الکل صنعتی، از مایع مست کننده تهیه نمی شود؛ بلکه از گازهای اتیل و استیل که از فرآورده های نفتی است، به دست می آید. این الکل آن قدر غلظتش بالاست که باعث مسمومیت می شود؛ نه مستی.
پیوند عضو
- ۱. آیا استفاده از اعضای بدن شخصی که دچار مرگ مغزی شده (مانند قلب و کلیه)، برای نجات جان بیماران دیگر، جایز است؟
آیات عظام امام، بهجت، تبریزی، سیستانی، صافی، فاضل و وحید: در فرضی که هنوز شخص از دنیا نرفته، استفاده از اعضای او، قتل نفس محسوب می شود و جایز نیست.
آیت الله خامنه ای: اگر استفاده از اعضای بدن شخص یاد شده، باعث تسریع در مرگ وی شود، جایز نیست؛ در غیر این صورت، اگر با اجازه قبلی او صورت گرفته باشد و یا نجات جان نفس محترمی متوقف بر آن عضو مورد نیاز باشد، اشکال ندارد.
آیت الله مکارم: اگر مرگ مغزی به طور کامل و مسلم باشد و هیچ گونه احتمال بازگشت به زندگی عادی وجود نداشته باشد - چنانچه برای نجات جان مسلمانی باشد - اشکال ندارد.
آیت الله نوری: آری، جایز است؛ ولی اگر میت در این باره وصیت نکرده باشد، باید این کار با اجازه مجتهد جامع شرایط انجام گیرد.
- ۱. آیا قطع عضو میت مسلمان برای پیوند زدن، دیه دارد؟ این دیه به چه کسی می رسد؟
آیات عظام امام، خامنه ای، سیستانی و نوری: اگر میت در زمان حیات خود وصیت نکرده، بر قطع کننده، دیه تعلّق می گیرد. این دیه، بین ورثه ها تقسیم نمی شود؛ بلکه در راه خیرات، برای خود میت، صرف می شود.
آیات عظام بهجت، تبریزی و وحید: بر قطع کننده، دیه تعلق می گیرد و این دیه، بین ورثه ها تقسیم نمی شود؛ بلکه باید در راه خیرات، برای خود میت صرف شود.
آیت الله فاضل: بر قطع کننده، دیه تعلق می گیرد و این دیه، بین ورثه ها تقسیم نمی شود؛ بلکه بنابر احتیاط واجب، باید در راه خیرات، برای خود میت صرف شود (هر چند میت در زمان حیات خود هم وصیت کرده باشد).
آیت الله مکارم: اگر میت در زمان حیات خود وصیت نکرده، بر قطع کننده، دیه تعلق می گیرد. این دیه، بین ورثه ها تقسیم نمی شود؛ بلکه بنابر احتیاط واجب، در راه خیرات، برای خود میت صرف می شود.
- ۱. پیوند قسمتی از بدن میت به انسان زنده، از نظر طهارت و نجاست، چه حکمی دارد؟
همه مراجع: اگر جزء بدن انسان زنده شود، پاک است.
کالبدشکافی
- ۱. کالبد شکافی برای کشف جرایم و شناسایی قاتل، چه حکمی دارد؟
آیات عظام بهجت و مکارم: اگر ضرورت ایجاب کند، اشکال ندارد؛ مانند نجات جان بی گناه و شناسایی قاتل.
آیت الله تبریزی: خیر، جایز نیست.
آیات عظام خامنه ای، فاضل و نوری: اگر کشف حقیقت متوقف بر آن است، اشکال ندارد.
چارچوب‌هاي شرعي معاينات پزشکي بانوان
اين پاسخگوي سوالات شرعي حرم مطهر رضوي با بيان اين که بيماران بايد به پزشک هم جنس مراجعه کنند مگر در وقت اضطرار، افزود: اما اين امر به معناي آن نيست که مثلا يک پزشک زن به بيمار زن يا يک پزشک مرد به بيمار مرد به طور کامل محرم است.
وي گفت: در کتاب اجوبةالاستفتائات چند استفتا و پاسخ آن ها از سوي مقام معظم رهبري در اين زمينه مطرح شده است که به چند مورد از استفتاءها و پاسخ هاي معظم له اشاره مي شود.
آيا براي پزشک زن نگاه کردن و لمس کردن عورت زن بيمار، براي معاينه و تشخيص بيماري جايز است؟
جايز نيست مگر در وقت ضرورت.
نگاه کردن پزشک زن به عورت زن بيمار و لمس آن در صورتي که معاينه آن به وسيله آينه امکان داشته باشد، چه حکمي دارد؟
در صورتي که نگاه کردن در آينه امکان داشته باشد و نگاه کردن مستقيم و لمس ضرورتي نداشته باشد، جايز نيست.
آيا غير شوهر، نگاه کردن به عورت زن حتي پزشک به طور مطلق حرام است؟
نگاه کردن غير از شوهر حتي پزشک و بلکه پزشک زن به عورت زن حرام است مگر هنگام اضطرار و براي درمان بيماري که اضطرار باشد.
حجت الاسلام حسيني داريني ادامه داد: پزشک زن بايد هنگام لمس عورت زن بيمار از دستکش استفاده کند، همچنين نگاه کردن مستقيم جايز نيست و اگر امکان نگاه کردن غيرمستقيم مثل نگاه در آينه وجود دارد، مقدم است.
الزامات شرعي گذاشتن «آي يو دي»
حجت الاسلام حسيني داريني همچنين با اشاره به اين که گذاشتن دستگاه «آي يو دي» براي زنان توسط مردان از نظر فقها حرام است، گفت: پزشک زن هم که مي خواهد اين کار را انجام دهد بايد بدون نگاه و لمس مستقيم اين کار را انجام دهد و دستکش داشته باشد.
فقها در پاسخ به اين استفتا که گذاشتن دستگاه «آي يو دي» براي خانم ها چه حکمي دارد، پاسخ مي دهند: در صورتي که مستلزم نگاه (نظر) حرام و لمس حرام نشود، اشکالي ندارد.
حکم سونوگرافی زن توسط مرد!
مادام که دسترسى به پزشک همجنس است به غیر همجنس مراجعه ننمایید، مگر در موارد ضرورت یا جایى که همجنس توانایى کافى ندارد.
مراجعه بیمار به پزشک غیر همجنس در هر یک از دو حالت زیر چه صورتى دارد؟
حضرت آیت الله مکارم شیرازی:
الف) در صورتى که فقط مستلزم نگاه به غیر وجه و کفّین باشد.
ب) در صورتى که علاوه بر نگاه، نیاز به لمس و سایر معاینات نیز باشد.
جواب: مادام که دسترسى به پزشک همجنس است به غیر همجنس مراجعه ننمایید، مگر در موارد ضرورت یا جایى که همجنس توانایى کافى ندارد.
در صورتى که عمل جرّاحى، یا پانسمان، منوط به نظر یا لمس عورت باشد، آیا اولویّت با هم جنس است؟
جواب: همجنس اولویّت دارد.
چنانچه در شهرى هم پزشک زن و هم پزشک مرد باشد، مراجعه بیمار زن به پزشک مرد در دو صورت زیر چه حکمى دارد؟
الف) در صورت تساوى علمى و مهارت تخصّصى دو پزشک (زن و مرد)،
ب) در صورتى که احتمال برود متخصّص مرد عالم تر است؟
جواب: الف)اگر احتیاج به معاینه بدنى و نظر و لمس داشته باشد باید به پزشک زن رجوع کند.
آیا در سونوگرافى از شکم یا پستان خانم ها، از نظر حرمت نگاه پزشک غیر همجنس، تفاوتى وجود دارد؟
جواب: تفاوتى میان این دو نیست.
تحصیل زنان در رشته سونوگرافی
جهت تشخیص بعضى از بیمارى ها، از جمله بیماریهاى زنان، بیشتر از سونوگرافى استفاده مى شود، و متخصّص زن در آن کم است، آیا بر دانشجویان دختر واجب است که در این رشته تحصیل کنند؟
نظر آیت الله سیستانی
پاسخ: لازم است به عنوان واجب کفایى عدّه اى در این رشته تحصیل کنند.
گاهی پزشک معالج، لازم می بیند که بخشی از بدن زن نامحرم را باز کند و احیاناً ممکن است آنجا، از جاهای حساس باشد جز آلت تناسلی آیا باز کردن بدن نامحرم به هنگام معاینه و یامعالجه جایز است؟
اولاً: با وجود پزشک زن هر چند با پرداخت ویزیت گران؟
ثانیاً: بیماری چندان مهم نیست ولی به هرحال او مریض شده و به پزشک مراجعه کرده است.
ثالثاً: اگر پزشک بخواهد به آلت تناسلی نگاه کند حکم آن چیست؟
پاسخ: ۱ـ با وجود پزشک زن، مراجعه به پزشک مرد جایز نیست مگر آنکه حق ویزیت آنقدر زیاد باشد که او از عهده پرداخت آن نتواند بیرون آید.
۲ـ و اگر در آن صورت ترک معالجه به ضرر و زیان افتد و یا به رنجی گرفتار شود که تحمل پذیر نیست، جایز است.
۳ـ به هر تقدیر باید به اندازه ضرورت و ناچاری اکتفا شود و اگر معالجه بدون نگاه مستقیم میسر باشد مانند نگاه در صفحه مانیتور و یا در آینه، احتیاط ترک نشود.
مراجعه یک خانم به دکتر مرد در صورتی که دکتر زن حاذق تر از وی را سراغ نداشته باشد چه حکمی دارد ؟ و همچنین جهت انجام عمل پزشکی مثل سونوگرافی و رادیولوژی رجوع یک خانم به پزشک مرد چه حکمی دارد؟
اگر زن برای علاج مرضی ناچار شود که نزد پزشک مرد برود و آن پزشک به لحاظ تخصص بهتر باشد و یا عنایت بیشتری به مریض می نماید، رفتن نزد پزشک مرد اشکال ندارد.
و چنانچه معالجه متوقف بر نگاه به بدن زن یا لمس آن با دست باشد جایز است. و چنانچه بتواند به یکی از آن دو (دیدن و لمس) اکتفا کند، دومی جایز نیست.
زن نباید به سونوگراف مرد مراجعه کند:
آیا با وجود پزشک زن و مرد در این مورد مراجعه بیمار به پزشک جنس مخالف جائز است؟
با وجود اینکه امروزه در زمینه های رادیولوژی، سونوگرافی، تزریقات و غیره پزشکان زن زیادی وجود دارد اما گاهی اوقات دیده می شود که خانم های بیمار، برای مداوا و تشخیص بیماری به پزشکان مرد مراجعه می کنند و یا برعکس آن مرد به پزشک زن مراجعه می کند. آیا با وجود پزشک زن و مرد در این مورد مراجعه بیمار به پزشک جنس مخالف جائز است؟
حضرت آیت الله خامنه ای:
اگر ضرورت ندارد و لمس و نظر حرام می شود جائز نیست.
حضرت آیت الله صافی:
با وجود مماثل مراجعه به نامحرم جائز نیست.
حضرت آیت الله سیستانی:
جائز نیست مگر اینکه به پزشک جنس مخالف برای انجام صحیح کار اعتمادی نباشد.
حضرت آیت الله مکارم شیرازی:
اگر ضرورت ندارد و لمس و نظر حرام می شود جائز نیست.
حضرت آیت الله بهجت:
در مواردی که مستلزم لمس و نظر حرام است تا به مرحله ضرورت نرسیده جائز نیست.
حضرت آیت الله فاضل لنکرانی:
در صورتی که مستلزم نگاه و لمس باشد جائز نیست.