آداب و رسوم نوروزی مردم لرستان؛
از"گَردیله" تا"باوُ نوروز"
نوروز از کهن‌ترین جشن‌های به جامانده از دوران باستان است که در جای‌جای ایران جشن گرفته می‌شود و آداب و رسومی پس‌وپیش این جشن وجود دارد که مردم لرستان نیز مانند سایر استان‌ها برای برپایی بهتر این جشن آن آداب را اجرا می‌کنند.
مردم لرستان از اوایل اسفندماه با گردگیری به استقبال سال نو رفته و درگذشته با مراسمی هم چون الفه، برات، کوسه سوار، دیدوبازدید و درنهایت سیزده به در این روزهای نوروزی را به پایان می‌رسانند که امروزه مقداری از این آداب‌ورسوم پابرجا است.
بهزاد پاکدل، رئیس کانون آیین سنتی لرستان در رابطه با آداب و رسوم مردم لرستان در ایام نوروز اظهار داشت: آداب‌ورسوم نوروز همانند آداب‌ورسوم سایر مناسبت‌ها در سراسر کشور به شکل‌های ویژه و متمایزی با توجه به موقعیت جغرافیایی، ادبیات، رفتار و نوع زندگی مردم انجام می‌شود.
گَردیله آغاز آداب‌ورسوم نوروزی لرستان
وی با بیان اینکه گردگیری یا خانه‌تکانی در گویش لری به گَردیله معروف است، افزود: اول اسفندماه مردم لرستان با گذاشتن کاسه‌ای آب، چراغ و قران کریم در خانه به استقبال خانه‌تکانی یا گردیله گیری می‌رفتند.
رئیس کانون آیین سنتی لرستان با اشاره به اینکه هر یک از این وسایل نماد و نشانه خاصی است، بیان کرد: استفاده از قران برای این است که آغاز و پایان با همه‌کاره‌ای ما مسلمانان با قران بود و هست، آب نیز مطهر پاکی و روشنایی و چراغ مطهر نور و فرار از سرمای زمستان و تاریکی است.
وی عنوان کرد: مردم لرستان حدود 15 روز قبل از عید نوروز با کاشتن سبزه به نماد حیات، باروری، زایش سبزینگی را به خانه‌شان دعوت می‌کنند.
نوروزی خوانی حکایت‌گر نوروز
پاکدل تصریح کرد: در زمان‌های گذشته خبری از تقویم، رادیو، ساعت یا تلویزیون نبود و گاهی مردم یادشان می‌رفت که دقیق چه روزی نوروز است بنابراین نوروز خوان با آمدنش حکایت‌گر نوروز بود.
وی خاطرنشان کرد: 10 تا 15 اسفندماه افرادی فرهیخته و باسواد به عنوان جارچی یا نوروز خوان سوار بر اسب در روستاها و داخل آبادی‌ها کوچه به کوچه می‌گشتند و با خواندن اشعاری خبر آمدن عید نوروز را به مردم می‌داد و روزهای باقیمانده به عید و سال‌تحویل را جار می‌زدند و برخی از مردم نیز به آن‌ها یک‌کاسه گندم، پول یا تخم‌مرغ هدیه می‌دادند.
رئیس کانون آیین سنتی لرستان با بیان اینکه به گفته برخی کارشناسان عمو فیروز نیز از همین نوروزی خوانی گرفته‌شده است، گفت: در دوران بهرام گور یا صفوی به بعد کار نوروز خوانی را افرادی خواننده و آوازخوان به عهده گرفته‌اند.
وی بیان کرد: به اعتقاد برخی از کارشناسان میر نوروزی از آیینی است که در کل کشور وجود داشته ولی در لرستان به دلیل اینکه مردسالاری مطلق وجود داشته، میر نوروزی اجرانشده است چراکه در میر نوروزی زنان یا فردی از عامه مردم در جهت فراهم ساختن شادی، نشاط و سرگرمی عموم مردم پادشاه می‌شد و حکم می‌دادند و حکم آن‌ها نیز درآن روز لازم‌الاجرا بود.
الفه و برات آیینی برای مردگان
پاکدل عنوان کرد: 26 اسفند روز مردگان و افراد از دست‌رفته است به این مناسبت مردم لباس‌های نوی خود را پوشیده و قبور را نیز تمیز می‌کردند و با سبزه و گل بر سر مزارها رفته و حلوای خیرات برای مردگان آماده می‌کردند چراکه معتقد بودند زمانی که مردگان توجه بازماندگان را می‌دیدند دعای خیر برای بازماندگان می‌کردند.
وی با اشاره به اینکه به اعتقاد برخی افراد شب الفه جمعه آخر سال و به اعتقاد برخی افراد نیز 26 اسفند است، افزود: در روز الفه مردان و زنان به قبرستان می‌رفتند ولی زنان زودتر از مردان از قبرستان برمی‌گشتند و مشغول درست کردن حلوا با روغن حیوانی می‌شدند، سپس مردان آبادی به طور دسته‌جمعی به در خانه اهالی روستا می‌رفتند و با خواندن ابیاتی صاحب‌خانه را از آمدنشان مطلع می‌کردند.
رئیس کانون آیین سنتی لرستان خاطرنشان کرد: وقتی مردان آبادی با اجازه صاحب‌خانه داخل می‌رفتند، پس از خوردن حلوا فاتحه‌ای برای اموات آن خانه می‌خواندند و با خواندن ابیاتی آن خانه را به مقصد خانه بعدی ترک می‌کردند و درنهایت به منزل کدخدا می‌رفتند و در منزل کدخدا با تهیه آش از اهالی پذیرایی می‌شد و پس از آن شاهنامه و بیت‌هایی خوانده می‌شد یا چل سرو می‌گرفتند.
چهارشنبه‌سوری
وی گفت: چهارشنبه‌سوری در لرستان وجود داشته اما نه به شکل و شمایل امروز بلکه مردم بر بام‌های کاه‌گلی خود رفته و آتش‌بر بام منزل خود روشن می‌کردند و برخی کارشناسان دلیل این کار را مقابله با تاریکی و سردی دانسته اما برخی معتقدند چهارشنبه‌سوری بعد از ورود اعراب به ایران و اسلام در ایران این رسم نمود پیداکرده است.
پاکدل اظهار داشت: برخی کارشناسان نیز معتقدند چون قیام مختار به واسطه ایرانیان برای خون‌خواهی امام حسین (ع) انجام‌شده و آغاز این قیام با آتش روشن کردن بر بام‌ها در آخرین شب چهارشنبه سال انجام‌گرفته و چون این قیام به واسطه ایرانیان بوده مردم این شب را جشن می‌گیرند در جوامع شهری نیز برخی در خیابان‌ها آتش روشن می‌کردند و از روی آتش می‌پریدند.
کوسه سوار آیینی برای دور کردن سختی زمستان
رئیس کانون آیین سنتی لرستان افزود: آیین کوسه سوار برگرفته از داستانی است که در مورد پیرزنی به نام ننه پیره است که عامل سرمای سخت و مرگ‌ومیر در اواخر زمستان بوده است.
وی بیان کرد: آیین کوسه سوار این‌گونه بوده که مردی بدون ریش را می‌آوردند و مردم او را ننه پیره می‌نامیدند و در خرمن‌جا از او سواری می‌گرفتند و می‌گفتند و این عمل نشان از این داشت که ننه پیره کاری دیگر نمی‌تواند انجام دهد و زمستان رو به اتمام است.
پاکدل عنوان کرد: کوسه سوار آیینی برای خداحافظی با زمستان است که در چهارمحال و بختیاری، سیلاخور و در حاشیه‌های خرم‌آباد آیینی به نام سبزه‌قبا یا سوٌزه قبا مشابه همین کوسه سوار است؛ که جنگ زمستان و بهار را به نمایش می‌گذاشتند.
برساق شیرینی سنتی لرستان در نوروز
وی تصریح کرد: مردم لرستان شب قبل از عید شیرینی برساق آماده می‌کردند و تنها شیرینی که برای نوروز مردم لرستان استفاده می‌کردند برساق بود.
رئیس کانون آیین سنتی لرستان بابیان اینکه اختلاف طبقاتی بین مردم لرستان وجود داشت، گفت: خان‌ها و افراد ثروتمند در شب عید گوشت اُو درست می‌کردند ولی مردم عام و قشر متوسط لرستان با خمیر آرد گندم رشته‌هایی درست می‌کردند و آشی شبیه به آش رشته درست می‌کردند تا در سال جدید سررشته کار از دست آن‌ها در نرود.
وی عنوان کرد: درگذشته مردم لرستان اعتقاد داشتند که لحظه تحویل سال در خانه باید باز باشد چون باور داشتند که در لحظه سال‌تحویل باوُ نوروز می‌آید پس اگر برف هم می‌بارید نباید دربسته می‌بود.
پاکدل افزود: باوُ نوروز در لحظه تحویل سال به تعداد افرادی که بر سفره جمع شده‌اند، ازآنچه بر سفره موجود بود برکت سال ان خانه را تقسیم می‌کرد و روزی سال افراد حاضر بر سفره را از برکت‌های سفره مشخص می‌کرد و اگر درها بسته بودند باوُ نوروز پشت درمی‌ماند.
سفره هفت‌سین
وی بیان کرد: بر سفره هفت‌سین در لرستان دوازده ستون به نماد 12 ماه سال آماده می‌کردند و بر دوازده ستون سبزه می‌گذاشتند.
رئیس کانون آیین سنتی لرستان بابیان اینکه هفت سینی که مردم درگذشته به آن معتقد بودند شامل سیر، سبزه، سماق، سیب و سکه بوده است، عنوان کرد: مردم لرستان معتقد بودند سکه‌ای که باید بر سفره هفت‌سین گذاشته شود پول معمولی نباشد بلکه سکه نقره یا طلا باشد.
وی افزود: برخی افراد سرکه را برکت و برخی افراد شوم می‌دانستند و در برخی مناطق سیب بر سفره‌ها می‌گذاشتند ولی سنجد، سمنو و ماهی قرمز مختص لرستان نبوده و اخیراً برای نسل جدید واردشده است.
پاکدل با اشاره به اینکه سکه به عنوان عیدی در لرستان باب نبوده، گفت: مرد خانه عیدی خواهر، برادر و خانواده را روز قبل از عید به آن‌ها می‌داد و عیدی افراد خانواده که بر سفره نشسته بودند شیرینی، پسته وحشی و تنقلات بوده است.
وی بیان کرد: مردم لرستان در 6 روز اول سال فقط به دیدوبازدید و به جا آوردن صله ارحام می‌رفتند و در خرمن‌جا به شادی کردن، شعر گفتن و آواز خواندن می‌پرداختند.
سیزده بدر
رئیس کانون آیین سنتی لرستان خاطرنشان کرد: در ایام گذشته مردم لُر میانه خوبی با روز سیزده به در نداشتند و روز چهارده نوروز به طبیعت می‌رفتند ولی امروزه با ملی شده این آیین لرستانی‌ها نیز روز سیزدهم به دامان طبیعت می‌روند.