آداب و رسوم مردم چهارمحال و بختیاری در نوروز

آداب و رسوم مردم چهارمحال و بختیاری در نوروز

نوروز باستانی در میان مردم چهارمحال و بختیاری جایگاه ویژه ای دارد.

همه مردم اعم از شهر نشین، روستایی و کوچ نشین از اواسط اسفند ماه با خرید و نو کردن لباس و لوازم منزل و خانه تکانی و خرید شیرینی و گل به استقبال نوروز می روند.

در خانه یک یا چند ظرف غلات و حبوبات سبز می کنند. اگر بین اقوام و دوستان کدورتی باشد با وساطت بزرگان به صلح و آشتی تبدیل می‌شود.

‏

غذای شب عید از اهمیت خاصی برخوردار است. در موقع تحویل سال، اگر چه در نیمه‌های شب باشد یا در منزل بزرگ خانواده جمع می‌شوند و یا در زیارتگاه‌ها و اماکن متبرکه تجمع می‌کنند.

‏
روز عید اول به دیدن پدر و مادر و بزرگ خانواده و فامیل می‌روند و سپس با رفتن به خانه اقوام و دوستان سال نو را تبریک می‌گویند. بچه ها در دسته های مختلف به خانه ها می‌روند و عیدی می‌گیرند و سعی می‌کنند تا قبل از ظهر از خانه‌های مورد نظر عیدی خود را بگیرند، زیرا اگر ظهر شود، به آنها گفته می‌شود عید رفت به روستای پایین دست.

شنبه گردش:

اولین شنبه سال نو را زنان و کودکان از خانه بیرون می‌روند و با چیدن گیاهان خوراکی که تازه سر از خاک در آورده‌اند در مزارع و باغات نحسی، بدی، پلیدیاین روز را دور می‌کنند و به آن «شنبه گردی _ شنبه گردش» می‌گویند.

شنبه گردی به صورت خانواری نیست و غذای روز به خارج از منزل برده نمی شود و بیش تر خاص زنان و کودکان است. دختران به امید باز شدن «بخت» در این روز هم چون سیزده بدر سبزه گره می زنند.‏

سیزده بدر:

روز سیزده بدر اگر هوا مساعدت نماید، کمتر خانواده ای است که در استان چها محال و بختیاری آن روز را در طبیعت نگذراند.

نهار سیزده بدر را در منزل پخته و همراه میوه، چای و آجیل با خود می برند. سبزه عید را به آب می‌اندازند، جوانان مشغول بازی‌های محلی می‌شوند، زنان و کودکان اوقاتی را به آب بازی می‌پردازند و آتش در جای جای بیابان افروخته می‌شود.

دختران سبزه گره می‌زنند و بزرگترها سال نو را برنامه‌ریزی می کنند. اگر روز سیزده بدر هوا ابری، طوفانی یا بارانی بود، روز چهاردهم نوروز را با نام « چارده بدر» همانند سیزده بدر به جا می‌آورند. اگر در این روز هم هوا مساعدت نداشت سیزده بدر به سال بعد موکول می‌گردد.

در بختیاری با خانه تکانی که به طور معمول دو هفته قبل از عید شروع می‌شود به استقبال سال نو می‌روند. فرش‌های آویخته از در و دیوار بیشتر از هر چیز دیگر به انسان یادآوری می‌کند که عید نزدیک است، آب ریختن دانه‌هایی مانند گندم، عدس و ماش برای تهیه سبزه سفره هفت سین نیز از حدود ده روز قبل از عید آغاز می‌شود.

در بختیاری به خاطر موقعیت طبیعی و اقلیم کشاورزی به سبزه عید اهمیت زیادی داده می‌شود و سبزه‌ها اغلب یک یا سه است چرا که سبزه نشانه شروع سالی سبز و پر برکت به خصوص در زمینه زراعی است.

در گذشته‌ای دور سبزه را از صحرا می‌چیدند، آنرا در بشقابی می‌گذاشتند و پای آن را خاک ریخته و برای سبز ماندن به آن آب می‌دادند.

چهارشنبه‌سوری نیز در این منطقه از قدمت زیادی برخوردار است شب چهارشنبه آخر سال مردم با روشن کردن آتش و پریدن از روی آن سلامتی و رزق و روزی و پایان غم را طلب دارند. پریدن از روی آتش سه بار تکرار می‌شود. هنگام پریدن از روی آتش شعر زیر را می‌خوانند:

تش تش نوروز ایکنم شادی هر روز ایکنم

سرخی تو سی مو زردی مو سی تو

غم بره شادی بیا محنت بره روزی بیا

تعداد آتش‌ها را نیز مانند سبزه‌ها فرد می‌گیرند و معتقدند کسی از روی آتش زوج بپرد سال آینده چهارشنبه سوری نخواهد داشت.

در مناطق بختیاری به چهارشنبه سوری "چهارشنبه سیری" یا "تش پرک" می‌گویند.

تهیه گندم برشته که به آن گندم بو داده می‌گویند از رسوم دیرینه این منطقه است به طور معمول گندم برشته را با شاهدانه مخلوط می‌کنند و در روز عید، عیدی می‌دهند. برای تهیه گندم برشته، گندم را پس از شستن در شیر می‌جوشانند و بعد روی ساج یا تاوه تهیه می‌کنند.

یکی دیگر از رسوم این منطقه برگزاری عید رفتگان است، این عید که یک روز پیش از روز عید برگزار می‌شود "عید علفه" یا عید کوچک نیز خوانده می‌شود، در این روز مردم به زیارت اهل قبور می روند و روی مزار آنها سبزه می‌گذارند.

رسم سمنو پختن نیز از رسومی است که در این نقطه به آن اهمیت زیادی داده می شود. با توجه به پیوند سنتهای ملی و مذهبی سمنو را از حضرت زهرا (س) می دانند و معتقدند سمنو وقتی کامل پخته می شود که حضرت زهرا دست خود را روی آن بگذارند.

قبل از تحویل سال نو سفره هفت سین را پهن می کنند علاوه بر هفت سین گذاشتن قرآن، گلاب، آینه، تخم‌مرغ‌های رنگی، و انواع آجیل‌ها و میوه و شمع یا چراغی (که تا هنگامی که خودش خاموش نشود خاموش نمی‌کنند) در سفره مردم مرسوم است.

عشایر بختیاری همزمان با تحویل سال به مکان سبزتری رفته و سیاه چادر خود را در آنجا برپا می‌کنند، در هنگام تحویل سال بزرگ خانواده قرآن می‌خواند و همه برای شروع نیک یا قرآن می‌خوانند یا روی آیات قرآن نگاه می‌کنند.

پدر خانواده بین صفحات قرآن پول گذاشته و بعد از تحویل سال آن پول را بین اعضای خانواده تقسیم می‌کند این پول نشانه برکت و رزق و روزی است.

مردم منطقه بختیاری به طور معمول به قدم اولین کسی که روز عید پایش را در خانه می‌گذارد معتقدند. اگر کسی قدمش برای اهالی خانه خوب بوده باشد از او دعوت می‌کنند تا اولین کسی باشد که به خانه آنها وارد می‌شود.