جاذبه های گردشگری آذربایجان غربی
معرفی شهرستان سلماس
سَلْماس یکی از شهرهای استان آذربایجان غربی و مرکز شهرستانی به همین نام است. این شهر در ۸۰ کیلومتری شمال ارومیه در مسیر راه ارتباطی ارومیه-تبریز واقع شده‌است. جمعیّت آن طبق سرشماری سال ۸۵ در حدود ۸۰ هزار نفر می‌باشد. در سال ۱۳۰۹ خورشیدی، زمین لرزه‌ای این شهر را با خاک یکسان کرد. در پی این زمین لرزه، شهر جدید سلماس با توجه به اصول شهرسازی مدرن و با طرح شطرنجی در چندکیلومتری شمال ویرانه‌های دیلمان ساخته شده‌است.
سلماس علاوه بر پیشینه تاریخی چندین هزارساله خود یکی از شهرهای مهم آذربایجان در تاریخ تحولات سیاسی ایران بوده‌است. بخصوص در دوران نهضت مشروطه شهیدانی همچون «حیدرخان عمواوغلی» اولّین مهندس برق ایران و «سعید سلماسی» را در خود پرورده و تقدیم جنبش مشروطیت نموده‌است.
مردم:
اکثریت مردم سلماس به زبان ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند و شیعه هستند گروهی نیز به زبان کردی حرف می‌زنند و عده‌ای از یهودیان هم تا سدهٔ بیستم در این منطقه زندگی می‌کردند
موقعیت و جغرافیا:
سلماس مرکز شهرستان در ۳۸ درجه، ۱۲ دقیقه شمالی و ۴۴ درجه و ۴۶ دقیقه و ۴۰ ثانیه شرقی در سرزمین آذربایجان در استان آذربایجان غربی به مرکزیت ارومیه واقع می‌باشد. فاصله سلماس از ارومیه ۹۵ کیلومتر، از همسایه شمالی، خوی ۴۵ کیلومتر، همسایه‌های شرقی شبستر و تسوج به ترتیب ۹۰ و ۵۵ کیلومتر می‌باشد. سلماس از طریق جاده گونئی با تبریز ارتباط دارد.
این جاده در حدود ۱۶۰ کیلومتر طول دارد. از طریق راه آهن سلماس به تبریز، تهران، آنکارا، استانبول و سوریه می‌توان مسافرت کرد. ایستگاه قره تپه سلماس محل استقرار گمرک می‌باشد. مسافرین استانبول و سوریه امور گمرکی خود را در اینجا انجام می‌دهند. منطقه آزاد تجاری سلماس در این منطقه قرار دارد. فرودگاه‌های ارومیه و خوی در ۸۰ و ۲۵ کیلومتری سلماس قرار دارد. در سالهای اخیر اسکله سلماس به نام بره در دریاچه ارومیه فعال بوده ولی اینک فعالیت چندانی ندارد.
پیشینهٔ تاریخی:
از دیدگاه تاریخی، دیرینگی این شهر به دوران اورارتویی (هزاره پیش از میلاد) بازمی‌گردد. سلماس پایتخت دوم حکومت اورارتوییان بود که نام باستانی آن اولهو (=اولخو) بود.
امروزه محققین دخمه‌های موجود در «قارنی یاریق»، «هؤدر»، «دئریک»، «زنجیر قالا» و چهریق و آثار مختلف قلعه‌های خان تختی، کاظم داشی «گؤیرچین قالا» را آثار اورارتویی می‌دانند. کئوپورتر انگلیسی برای نخستین بار توانست اورارتویی بودن آثار زنجیر قالا در تمر را نشان دهد.
مقدسی نیز ساکنین شهر را ترک معرفی میکند در سال ۱۱۰۲ تا ۱۱۰۷ هجری قمری هنگامی که صفویان ضعیف گشته بودند، سپاه عثمانی به شهر بی‌دفاع سلماس تاخت و توابعش کرد و ارمنی قیران، انزل، قراباغ را به سنجاق صومای ضمیمه نمود، در سال ۱۳۰۹ خورشیدی زمین لرزه‌ای به مقیاس ۷٫۲ ریشتر این شهر را که دیلمقان نامیده می‌شد ویران میکند. شهر جدید سلماس در کنار ویرانه‌های دیلمقان، با اصول شهرسازی مدرن، و با ایمنی بالایی (نقشه خیابان کشی شطرنجی) دوباره بنا میشود و نام شاپور به خود می‌گیرد. پس از انقلاب نام این شهر به سلماس برگشت پیدا میکند.
منطقه زلزله خیز:
در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۰۹ خورشیدی زمین‌لرزه‌ای به مقیاس ۷٫۲ ریشتر این شهر را که دیلمقان نامیده می‌شد ویران میکند. شهر جدید سلماس در کنار ویرانه‌های دیلمقان، با اصول شهرسازی مدرن، و با ایمنی بالایی (نقشه خیابان کشی شطرنجی) دوباره بنا میشود و نام شاهپور (به طور مخفف شاپور گفته می‌شد) به خود می‌گیرد. پس از انقلاب نام این شهر به سلماس برگشت پیدا میکند
تاریخ سیاسی
این شهر در دوران مشروطه یکی از مراکز اصلی فعالیت مشروطه خواهان بوده‌است. سلماس یکی از معدود شهرهای آذربایجان بود که همه ساکنان آن مشروطیت را قبول داشته و شهیدانی همچون حیدرخان عمواوغلی و سعید سلماسی از پیشتازان جنبش مشروطه ایران بوده‌اند
جاذبه‌های گردشگری:
از جمله مهمترین جاذبه‌های گردشگری سلماس می‌توان به آبشار خور خورا، کلیساهای هفتوان، قلعه چهریق، قلعه قارنی یاریق، درّه زولاچای، تالاب چیچک، درّه تمر، آب گرم ایسی سوو سنگ نگاره خان تختی را نام برد.
مهمترین جاذبه‌های گردشگری شهرستان سلماس؛
ساحل تفریحی و گردشی دریاچه ارومیه
امامزاده کهنه شهر
امامزاده برگشاد (امامزاده هشتم)
آبشار خورخورا
آبشار تمر
کلیساهای هفتوان
خسروا
قلعه چهریق
قلعه قارنی‌یاریق واقع درروستای آجواج
دره زولا چای
تالاب چیچک
تالاب آق زیارت
دره تمر
آب گرم ایسی‌سو
سنگ نگاره خان‌تختی
تپه اهرنجان که قدمت نه هزار ساله دارد
تپه مغانجوق
حمام شیخ
زنجیرقلعه تمر
قلعه روستای هدر در نزدیکی روستای بزرگ سیلاب
“مشاهیر سلماس”
• دکتر توحید ملک زاده دیلمقانی، متولد ۱۳۵۲ دکترای مهندسی ژ‍ئوفیزیک، نویسنده و محقق تاریخ و فرهنگ اذربایجان، استاد دانشگاه، نویسنده کتابهای تاریخ ده هزار ساله سلماس و غرب آذربایجان؛
•میرزا سعید سلماسی (۱۲۶۵ سلماس – ۱۲۸۷) مبارز و مشروطه خواه؛
•جعفر سلماسی (۱۲۹۰ سلماس – ۱۳۷۹ تهران) اولین مدال آور تاریخ ورزش ایران در المپیک ۱۹۴۸ لندن و اولین دوره *بازی‌های آسیایی دهلی نو در سال ۱۹۵۱
• زادگاه پهلوان نامی ایران پوریای ولی؛
•حسین صدقیانی (۱۲۸۱ سلماس – ۱۲۶۰) پدر فوتبال ایران؛
•کاظم رجوی دیلمقانی (۱۲۸۶ سلماس – ۱۳۷۵ تهران) شاعر؛
•ابراهیم خان امین‌السلطان پسر زال جزو رجال دربار قاجار؛
•میرزا رسول صدقیانی از بزرگان مشروطیت آذربایجان؛
•حیدرخان عمواوغلی اولین مهندس برق ایران و بانی سیستم چراغانی بارگاه امام رضا و مشروطه خواه؛
•رافی: رمان نویس ونویسنده…
“کوههای شهرستان سلماس”:
کوههای شهرستان سلماس، از نقطه نظر توپوگرافی در حقیقت ادامه سلسله جبال زاگرس می‌باشد. سلماس زولاچای ابشار آبشار سوغات بازار ایرانگردی توریستی سفر بازدید دیدنیهای جاذبه گردشگری شهر دیدنی های آثار تفریحی تاریخی نقاط مکانهای جاهای مناطق مکان اماکن طبیعی رودخانه شهرستان آرامگاه امامزاده.
«شهرستان سَلماس»
شهرستان سَلماس، (شاپور پیشین) یکی از شهرستان‌های استان آذربایجان غربی ایران است؛ که در قسمت شمالی این استان قرار دارد. مرکز شهرستان سلماس، شهر سلماس است. شهرستان
سلماس، به دو بخش کوهسار و مرکزی تقسیم شده‌است. مرکز بخش کوهسار، شهر کتبان و مرکز بخش مرکزی شهر سلماس است…
نام شهرستان سلماس، در زمان هخامنشیان، زاروَند یا زروند بوده و کاوش‌های تپه، بیان تاریخچه دوران مادی سلماس را روشن می‌سازد.
عشایر و کوچ‌نشینان شهرستان سلماس، از تبار طوایف کره‌سنی هستند…
جمعیت شهرستان سلماس، طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ برابر با ۱۸۰۷۰۸ نفر بوده‌است؛ که از این تعداد ۹۱۷۹۶ نفر آنان مرد و ۸۸۹۱۲ نفر آنان زن بوده‌اند.
(زبان اصلی، ترکی آذربایجانی و کردی می‌باشد.)
“دره‌های شهرستان سلماس”:
دره‌های سلماس، به لحاظ خوش آب و هوا بودن و قرار گرفتن در مسیر رودخانه‌ها و کنار باغات مورد توجه گردشگران و علاقمندان به طبیعت است!
“دره زولاچای”:
دره زولاچای، در شهرستان سلماس که رودخانه زولا، در آن جاری است مورد توجه اکثر علاقمندان به گذران اوقات فراغت، که خسته از محیط شهری هستند قرار می‌گیرد!
“دره دریک”:
دره دریک، که رودخانه دریک در آن جاری است؛ دارای چشم‌اندازهای بدیع و دیدنی است و حیات‌وحش اطراف، به خصوص آوای کبک‌ها و دیدن حیات‌وحش مردم را به این منطقه سلماس کشانده و به تفریح می‌پردازند!
“دره تمر”:
دره تمر، در جاده هشتیان، که به چمنزارهای دامنه کوه پیر چاوش و زولا ختم میشود؛ از مناطق خوش آب و هوای سلماس بوده و در حقیقت تفرجگاه اصلی سلماس محسوب می‌گردد!
“صنایع دستی سلماس”
عمده صنایع دستی سلماس، شامل: قالیبافی- گلیم بافی- سفالسازی- ریسندگی الیاف- سبد و حصیر بافی- زیلو و جاجیم بافی می شود…
“فرش بافی سلماس”
بطور کلی، دست بافی را باید پر سابقه ترین صنعت دستی استان اذربایجان غربی دانست؛ این صنعت در عین حال مهمترین رقم صادرات استان را تشکیل می دهد و در گذشته در کلیه مناطق آن مرسوم و معمول بوده است.
“گلیم بافی در سلماس”
گلیم بافی در سلماس، بافته ای دو رویه و بدون پرز است؛ که از تار و پود پشم پنبه ای تشکیل شده است؛ گلیم تولید شده در سلماس تقریباً خصوصیات گلیم مناطق خوی و ماکو را دارد…
“زیلوبافی و جاجیم بافی در سلماس”
زیلو و جاجیم، با ارزش ترین و فراگیرترین محصول تولید شده در سلماس می‌باشد که توسط دستگاه بافت افقی و با ماسوره بافته می شود.
“ریسندگی الیاف در سلماس”
بطورکلی در هر منطقه ای که بافت دست بافته های پشمی، همانند: گلیم – جاجیم و قالی رواج داشته باشد؛ ریسندگی دستی الیاف نیز در آنجا مرسوم است. سلماس نیز از این قاعده مستثنی نیست…
“بافت سبد و حصیر در سلماس”
بافت سبد و حصیر، معمولاً بدون استفاده از ابزار و توسط دست با ترکه های نازک درختان بید، سنجد، صنوبر و ساقه خیس گندم متداول است و مصارف مختلفی در خانواده و روستاها سلماس دارد.
“وضعیت بخش صنعت در شهرستان سلماس”:
بر اساس سرشماری عمومی صنعت و معدن، در سال ۱۳۷۳، تعداد کل کارگاههای صنعتی شهرستان سلماس، ۵۲۳۹ واحد می باشد؛ که ۵۰۶۵ واحد آن کارگاه کوچک ۱۷۴ واحد دیگر جزو کارگاههای بزرگ می باشند…
“شهرک صنعتی سلماس”:
شهرک صنعتی سلماس، در کیلومتر ۷ جاده سلماس ـ طسوج، قرار دارد مساحت کل شهرک ۵/۳۲ هکتار ، مساحت زمین صنعتی ۱۶/۲۲ هکتار و تعداد قطعات تقسیم شده ۲ قطعه می باشد.
“وضعیت بخش معدن در شهرستان سلماس”:
در سال ۱۳۸۰ تعداد معادن فعال سلماس، ۴ واحد می باشد؛ که عمده ترین ماده معدنی استخراج شده از این معادن، شامل سنگ گچ و پوکه معدنی می باشد. بیشتر سرمایه گذاریها در استخراج مواد معدنی سنگ گچ صورت گرفته است.
(بیشترین ذخایر معدنی در سلماس، مربوط به مواد معدنی، پوکه معدنی، سنگ گچ و تراورتن می‌باشد.) سلماس، از لحاظ تعداد معادن، در رتبه هفتم و میزان سرمایه گذاری انجام شده در معادن در رتبه یازدهم استان، قرار دارد…
“بازارهای محلی شهرستان سلماس”:
تعداد بازارهای موجود در شهرستان سلماس، ۲ عدد می باشد؛ که فقط گاو و گوسفند اعم از گوشتی و پرواربندی در این بازارها عرضه می شود…
(پر رونق ترین فصل بازار، فصل پائیز و کم رونق ترین فصل بازار فصل زمستان می‌باشد و بیشتر این بازارها در روز شنبه و چهارشنبه، برگزار میشود.)
“وضعیت بخش کشاورزی در شهرستان سلماس”:
“امور زراعی و باغی سلماس”
بر اساس آمار منتشره از سوی جهاد کشاورزی استان آذربایجان غربی، در سال ۱۳۷۹، جمع کل اراضی کشاورزی سلماس ۳۸۶۹۵ هکتار می باشد؛ که از این مقدار ۷۳/۳۹ درصد ( ۱۵۳۷۴ هکتار ) بصورت دیم و ۴۶/۴۳ درصد ( ۱۶۸۱۷ هکتار ) بصورت آبی کشت می شوند.
“شهرستان سلماس در‌تولید سیب درختی در‌مقام دوم استان می‌باشد”
“امور دام، طیور و زنبور عسل در سلماس”
«شهرستان سلماس در تولید عسل در‌کل استان، در رتبه دوم قرار‌دارد».
“شهرستان سلماس از لحاظ تولید شیر خام، در رتبه سوم استان قرار دارد”.
“شهرستان سلماس، از لحاظ دارا بودن گاو اصیل در مقام دوم استان قرار‌دارد”.
“امور شیلات و کرم ابریشم سلماس”:
بر اساس آمار متشر شده از سوی اداره شیلات استان، در سال ۱۳۷۹، تعداد مزارع پرورش ماهی این شهرستان ۱ واحد می باشد؛ که از این میزان ۱ واحد به تولید ماهیان گرم آبی می پردازد. کل مساحت فعال پرورش ماهیان گرم آبی ۳ هکتار می باشد.
“آب های سطحی شهرستان سلماس”:
در شهرستان سلماس رودهای دیرعلی سو، زرین دره و زولاچای جریان دارند، که به‌ترتیب از ارتفاعات مرزی هراویل، ساری‌چیچک و ساری‌داش سرچشمه می‌گیرند…
“رودخانه های شهرستان سلماس”
“رودخانه زولاچای سلماس”:
زولا چای، از رودخانه‌های دائمی شهرستان سلماس است.
“آبهای زیرزمینی شهرستان سلماس”:
الف) سفره آب زیرزمینی سطحی دشت سلماس
ب ) سفره آب زیرزمینی عمیق یا تحت فشار در دشت سلماس
“چشمه های شهرستان سلماس”:
چشمه‌های سلماس، اغلب در مناطق کوهستانی ظاهر گردیده‌اند.
“چشمه های آب معدنی شهرستان سلماس”:
۱ـ آب گرم ایسته سو/ در سمت چپ جاده ارومیه سلماس، در نزدیکی گردنه قوشچی قرار گرفته است؛
۲ـ چشمه آب معدنی میناس/ در جنوب شرقی سلماس.؛
۳ـ چشمه صدقیان/ در دهکده صدقیان شمال شرقی سلماس؛
۴ـ آب معدنی دریک/ این آب بسیار گوارا بوده و در روستای چهریق سلماس، قرار دارد…
“چاه های شهرستان سلماس”:
تعداد کل چاههای منطقه سلماس، در سال ۱۳۷۱ حدود ۷۱۳ حلقه بوده است که تخلیه سالانه آنها ۹۵/۸۸ میلیارد مترمکعب بوده است…
“آب های راکد شهرستان سلماس”:
آبهای راکد در سه بخش سدها و تالاب‌ها و دریاچه‌ها، مورد مطالعه قرار می‌دهیم در خصوص دریاچه ارومیه در بخش مرکزی ارومیه مطالبی ارائه گردیده است و همچنین در منطقه شهرستان سلماس سدی احداث نشده و بر روی رودخانه زولا در دست مطالعه و بررسی و اقدام است…
“تالابهای شهرستان سلماس”:
ـ تالاب چیچک سلماس:
این تالاب، در حوزه استحفاظی شهرستان سلماس، قرار داشته و با ۵ هکتار وسعت در ۱۵۰۰ متری قریه چیچک و ۲ کیلومتری جاده سلماس، خوی قرار گرفته است…
“تالاب آق زیارت سلماس”:
این تالاب از مانداب‌های کناره دریاچه ارومیه، تشکیل شده و به دلیل نزدیکی به دریاچه ارومیه و شکل نیزاری آن پناهگاه مناسبی برای پرندگان مهاجر آبزی است!
این تالاب در حد فاصل روستاهای خان‌تختی و آق‌زیارت، در فاصله ۲۰ کیلومتری جنوبی سلماس و ۸۰ کیلومتری شمال ارومیه قرار گرفته است.
“گیاه شناسی شهرستان سلماس”:
“جنگلهای سلماس”
جنگلهای طبیعی شهرستان سلماس، باقیمانده جنگلهای زاگرس بوده که در بعضی مناطق شهرستان سلماس، از جمله دره دریک و دشوان بصورت نقطه‌ای و یا تک درختی نمایان است…
از گونه‌های مهم درختان ودرختچه‌ها، می‌توان به: زالزالک، بنه (پسته وحشی)، بادام وحشی، ارجنگ، ارس (سروکوهی)، نسترن وحشی اشاره کرد.
“مراتع سلماس”
پوشش گیاهی غالب در شهرستان سلماس، پوشش مرتعی است و از وسعت ۲۵۴۸۲۰ هکتاری شهرستان سلماس حدود ۳۱/۷۵ درصد به مراتع اختصاص دارد.