جاذبه های گردشگری آذربایجان غربی
معرفی شهرستان سردشت
شهرستان سردشت یکی از شهرستانهای مرزی و کردنشین استان آذربایجان غربی است که در جنوب غربی این استان و امتداد جنوبی ارومیه قرار دارد و با شمال کشور عراق و اقلیم کردستان عراق همسایه است. مرکز این شهرستان، شهر سردشت بوده و مردم این شهرستان کردزبان می‌باشند و با با لهجه سورانی موکریانی صحبت می‌کنند.
سردشت از شمال و شمال شرق با پیرانشهر و مهاباد، از شرق با بوکان و از جنوب شرق با بانه در استان کردستان همسایه است. سردشت از غرب با شهرهای رانیه و قلعه دیزه و استان اربیل و از جنوب با شهر سلیمانیه و شهر شارباژیر و ماوت در استان سلیمانیه همسایه است. همچنین سردشت دارای ۱۰۰ کیلومتر مرز با کردستان عراق است.
جمعیت این شهرستان براساس سرشماری سال ۱۳۸۵ برابر با ۱۰۴۱۴۶ نفر بوده است که از این تعداد ۵۲۴۹۴ نفر آنان مرد و ۵۱۶۵۲ نفر آنان زن بوده‌اند. و در سال ۱۳۹۰ بالغ بر ۱۱۱٬۵۹۰ نفر بوده است.
نظریه نامگذاری سردشت
برخی براین باورند که سردشت (زَردَشت) از آنجا که این نام را در کُردی «زرتشت» و «زرادشتر» می‌خوانند. عقیده دارند که سردشت از نام زرتشت گرفته شده باشد که بعد از حمله اعراب به ایران به سردشت تغییر نام پیداکرده باشد.همچنین سردشت می‌تواند از دو قسمت (سر) و (دشت) باشد که به معنی دشتی است که تا رودخانه زاب ادامه دارد.
بمباران شیمیایی
ساعت ۴:۳۰ بعد از ظهر هفتم تیرماه سال ۱۳۶۶این شهر مورد حمله شیمیایی جنگنده‌های عراقی قرار گرفت، هفت بمب شیمیایی به این شهر اصابت کرد که چهار عدد از آنها به مرکز شهر و سه بمب دیگر در یک دره نزدیک روستاهای سردشت فرود آمد.
در این بمباران ۱۰۹ نفر از ساکنان شهر کشته شدند. همان سال وزارت امورخارجه در نامه‌ای به سازمان ملل تعداد کشته، مجروح و بازماندگان بمباران را چهار هزار و ۶۰۰ نفر اعلام کرد
ویژگی‌های توریستی، تجاری و صنعتی
ناحیه سردشت به دلیل وجود جاذبه‌های طبیعی – محیطی و مناظر بکر و فوق‌العاده و همچنین آداب و رسوم و ویژگی‌های ناحیه در استان و حتی کشور یک محدوده جغرافیایی استثنائی است. جاذبه‌های طبیعی – محیطی از جمله (آبشار شلماش در فاصله ۸ کیلومتری شهر، گردنه زمزیران بین سردشت و مهاباد، آبشار رزگه در منطقه آلان، آبشار چکوو تفرجگاه خدرآباد و پردانان و دره گرژال در جاده سردشت به پیرانشهر، دشت وزنه در دامنه کوهستان‌های قندیل، دشت باژار، تفرجگاه و مصیف زوران، تفرجگاه بیوران و باساوه، کانی گراوان در کیلومتر ۱۵ جاده مهاباد، و وجود ۹۰٬۰۰۰ هکتار جنگل در سطح ناحیه و چشمه سارهای متعدد، جاذبه‌های فرهنگی (آداب و رسومات خاص)، آثار تاریخی و باستانی ناحیه (از جمله قلعه باستانی ربط در ۱۵ کیلومتری شهر مربوط به هزاره قبل از میلاد،
شهر موساسیر ربط مربوط به دوران مادها، مربوط به دوره اشکانیان در فاصله ۲ و ۳ کیلومتری شمال شهر، محوطه تاریخی ساوان در فاصله ۲۵ کیلومتری شهر، پل قلاتاسیان مربوط به دوره سامانیان، حمام قدیمی در داخل شهر مربوط به دوره عزیزخان موکری وزیر کرد که مربوط به دوران قاجاری است و محوطه‌های تاریخی متعدد که هنوز در سطح ناحیه شناسایی و کشف نشده‌اند را می‌توان به عنوان بستر و زمینه ساز رشد و شکوفایی ناحیه در زمینه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی و توریستی دانست؛ با ذکر این اوصاف باید گفت که سردشت قابلیت تبدیل به منطقه نمونه گردشگری را دارد.
شهرستان سردشت دارای دو بازارچه فعال مرزی کیله و بیژوه در منطقه آلان است؛ که از طریق گمرک قضایی و بازارچه کیله در سال ۱۳۸۹ ۵۷ میلیون دلار کالا صادر شده است. سردشت مبداء صدور کالاهای خارجی به بازارچه‌ها و پاساژهای شهرهایی چون بانه، مهاباد و پبرانشهر و حتی ارومیه، میباشد. چالب توجه اینکه این در شهرهای مذکور کالاها با قیمت‌های گذاف تر فروخته می‌شوند ولی در شهر سردشت با قیمت نازل می‌توان آنها را خرید.
شهرستان سردشت بهترین و نزدیک‌ترین شهر آذربایجان غربی به شهرهای اقلیم کردستان، عراق، و حوزه مدیترانه میباشد. در آینده‌ای نزدیک مرز بین‌المللی کیلا در سردشت افتتاح خواهد شد که نزدیک‌ترین مسیر از تهران و مرکز کشور به شهرهای هولیر (اربیل) و دهوک و سلیمانیه خواهد بود.
همچنین سردشت دارای گمرک و مرز زمینی کیله با کردستان عراق میباشد که درحال تبدیل شدن به مرز بین‌المللی است. فاصله سردشت از طریق راه آسفالته با مرز ۱۴ کیلومتر و فاصله هوایی سردشت با نقطه صفر مرزی کیله ۸ کیلومتر میباشد، و فاصله سردشت با قلادزه (قلعه دیزه) ۳۵ کیلومتر و با رانیه ۶۵ کیلومتر و با هولیر (اربیل) ۲۰۰ کیلومتر میباشد. با افتتاح مرز بین‌المللی کیله، سردشت به دروازه ترانزیت ایران در شمال غرب به کردستان عراق، ترکیه، سوریه و حوزه مدیترانه تبدیل می‌شود.
تقسیمات کشوری
تقسیمات کشوری این شهرستان، بنابرآنچه در نتایج آمارگیری سرشماری سال ۱۳۸۵ کل کشور آمده است، بر حسب بخش، شهر، دهستان و روستا به شرح زیر است:
بخش‌ها
بخش مرکزی
بخش وزینه
شهرها
شهر سردشت
شهر ربط
شهر میرآباد
دهستان‌ها
دهستان‌های بخش مرکزی
دهستان آلان
دهستان باسک کولسه
دهستان بریاجی
دهستان گورک سردشت
دهستان‌های بخش وزینه
دهستان گورک نعلین (دهستان منگور سردشت)
دهستان ملکاری
وضعیت اقتصادی
در شهرستان سردشت با توجه به سرحدی بودن، تعداد زیادی از مردم به مبادلات مرزی اشتغال دارند. اما بنا به دلیل خطرناک بودن وضعیت چنین مبادلاتی بیشتر مردم طی دو سال اخیر به کشاورزی، دامپروری، قاچاق کالا، و کورهای آجرپزی روی آورده اند. البته باید گفت کشاورزی نیز به لحاظ موقعیت اقلیمی خاص شهرستان، کوهستانی و ناهموار بودن و نداشتن آب کافی توسعه چنئتنی پیدا نکرده است، دامداری نیز از حد سنتی فراتر نرفته است.
همچنین وضعیت کوهستانی منطقه منجر به این شده که راههای ارتباطی بین شهری توسعه ی زیادی پیدا نکند و شهرستان در انزوا قرار گیرد این وضعیت به نوبه ی خود سبب شده تا این شهرستان نتواند کالاهای مرزی و محصولات کشاورزی و دامداری و تا اندازه صنعتی و ... خود را به طور گسترده به سایر شهرستانها عرضه کند و باید گفت که صنعت و سایر فعالیت های دیگری هم که مردم بدان اشتغال دارند نقش درخوری در اقتصاد این شهرستان ندارد.
کشاورزی
کشاورزی از اصلی ترین مشاغل ساکنان منطقه سردشت است که به دلیل کوهستانی بودن، ناهمواری، نداشتن آب کافی و زمین های مرغوب و کمبود و محدود بودن زمین کشاورزی توسعه نیافته و هنوز در مراحل اولیه ی توسعه است. غالب زمین های موجود به دلیل نداشتن آب صرفا به کاشت غلات و حبوبات(گندم، جو و... )دیمی اختصاص دارند. ودر زمین های برخوردار از نعمت، گندم، جو و همچنین توتون عمدتا کاشت می شود.
انگور سیاه در منطقه به وفور یافت می شود. کشاورزان به مقدار زیاد به کاشت درخت مو(انگور) بر دامنه ی کوه ها و روی زمین های کشاورزی خود پرداخته اند شرایط محیط نیز برای این نوع کشت مناسب است. ولی به دلیل عمل آوری و بهره برداری سنتی، این محصول بهره ی زیادی را نصیب آنان نمی کند. از سوغات سردشت می توان به انگور سیاه اشاره کرد. عسل منطقه سردشت خصوصا عسل کوهستان های بیوران زبانزد و مشتریان فراوانی حتی در خارج از شهرستان دارد. از میوه های وحشی گلابی، زالزالک، انجیر، انار، انگور، و چندین نوع دیگر مورد توجه مردم هستند و حتی خود اقدام به کاشت این اقلام در زمین های کشاورزی خود می کنند و می کوشند تا بهره وری بهتر و بیشتری از این محصول داشته باشد.
مبادلات مرزی
در خصوص وضعیت مبادلات مرزی در شهرستان سردشت باید گفت که این شهرستان بدین لحاظ دارای ویژگی خاص است. بدین شکل که مانند سایر شهرستانهای مرزی همسایه نظیر پیرانشهر و بانه دارای " صرفا" یک بازارچه بزرگ که مبادلات از آن طریق انجام شود نیست. بلکه دارای چند معبر ورود و خروج کالا می باشد که در سطح مرزهای آن پراکنده هستند. بدین قرار که یکی از آنها به نام بازارچه کله شین به ظاهر رسمی تر از سایر معابر بوده و آن مابقی به دلیل عدم رسمی بودن، جریان ورود و خروج کالا در آنها با پیوستگی زمانی همراه نمی باشد. بلکه ممکن است روزی یکی از این معابر باز و روز بعد بسته باشد و این عمل برپایه هیچ معیار منطقی صورت نمی گیرد.
نتیجتا ورود و خروج عمدتا به شکل قاچاق در سطح شهرستان رواج یافته که این پدیده با مخاطرات زیادی همگام است. البته مردم به ناچار و به دلیل نبود شرایط جایگزین کماکان به قاچاق از مرزها ادامه می دهند. در شهر سردشت یک بازار چه فروش کالاهای خارجی(مرزی) با بیش از یکصد دکان برای دسترسی آسانتر مسافرین و مردم شهرستان افتتاح شد.
شیلات
صنعت شیلات هنوز سهم چندانی در اقتصاد شهرستان ندارد. در زمینه توسعه در ایت حوزه اقداماتی نظیر ایجاد چند استخر پرورش ماهی بمانند: استخر های پرورش ماهی خضرآباد، رودخانه کورانگاه، باغ حاجی جلال ، استخری در منطقه آلان و ... صورت گرفته است. در کنار این استخرها صید ماهی به صورت محدود و فصلی در رودخانه ی زاب هم انجام می گیرد. که چندان درخور توجه نیست. در مجموع باید گفت وضعیت در تمامی سطوح اقتصادی شهرستان در حال بهبود است و می رود تا بیشتر جنبه امروزی به خود گرفته و از آن جنبه سنتی رهایی پیدا کند.
ویژگی های اجتماعی
شهرستان سرذشت طبق سرشماری 1385 دارای 104146 جمعیت می باشد که از این تعداد 52494 نفر مرد و 51652 زن می باشند. از این تعداد بالغ بر 43000 در شهر سردشت و مابقی در 274 روستای باقیمانده و دو شهر دیگر این شهرستان پراکنده هستند ، شهرستان سردشت مسکن هشت ایل می باشد:
ویژگی های طبیعی
شکل توپوگرافی شهرستان چون در دامنه رشته کوههای زاگرس قرار گرفته و دارای نقاط پست کمتری نسبت به اطراف است نتیجتا کوهستانی است.
بارش در این شهرستان به علت کوهستانی بودن و همچنین قرار گرفتن در مسیر توده هواهای وارده به منطقه مناسب است، میانگین بارش بین 800 – 1000 میلیمتر می باشد. بارش اغلب به صورت برف است. به علت بارش نسبتا زیاد رطوبت در زمستان و بهار زیاد و در تابستان و پاییز به علت تبخیر میزان رطوبت کم می شود.
پوشش گیاهی غالب از نوع جنگل های زاگرسی است وسعت این جنگل ها 1660 کیلومتر مربع می باشد. درختان بیشتر از نوع بلوط می باشند
. عرصه ی جنگلی منطقه سرشار از گیاهان دارویی چون گل گاوزبان، شیرین بیان، گون، کاسنی، ختمی و.. می باشد. این شهرستان به لحاظ موقعیت کوهستانی اش دارای ارتفاعات سرکشی هومل، بلفت، برایم جلال، هوینه مال و... می باشد.
جاذبه های گردشری، تفریحی، مذهبی، تاریخی
شهرستان سردشت هم چون گوهری در میان کو ههای زاگرس با همه زبیایی های مخصوص و کم نظیر به خود، خودنمایی می کند. منظر بی نظیر، چشم انداز های متنوع ، انبوه درختان درهم، آب و هوای معتدل سالم، آب زلال چشمه سالان که از دل کوه زاگزس و دشت های سر سبز و خرم می جوشند در تمام نقاط این شهرستان جاری هستند، منظر بسیار زیبابی طبیعی و بکر در جای جای این شهرستان چشم هر بیننده ای را خیره می کند.
از جاذبه های طبیعی شهرستان می توان به موارد زیر می توان اشاره کرد:
1- آبشار شلماش
که در طرف خروجی شهر قرار دارد از مهترین آبشار های حوضه ی زاب در مسیر رودخانه ی شلماش قرار دارد آبشار شلماش دارای 3 آبشار، به فاصله هر کدام 200 متر می باشد که آبشار جنوبی تر به علت ارقفاع زیاد و شکست شیب در مرکز آن 2 آبشار تلقی می شود.
2- چشمه گراوان
این چشمه از چشمه های آب معدنی می باشد که املاح در آن حداقل یک گرم در لیتر می باشد که آب جوشان از آن بیرون می آید و بعداز طی مسافتی تبدیل به سنگ می شود. چشمه گاز دار و معدنی می باشد و در درمان بسیاری از بیماری های پوستی کاربرد دارد این چشمه در جوار شرقی رودخانه ی ذاب بین روستای هرمز آباد و کانیه گویز قرار دارد.
3- رودخانه زاب
با طول 400 تا 440 کیلومتر که در مسیر خود زیبایی های چشم نوازی را به وجود آورده است. رودخانه زاب از ارتفاعات قندیل در شهرستان پیرانشهر سرچشمه می گیرد. از دیگر جاذبه های طبیعی که به دلیل محدودیت در حجم نوشتار نمی توان در مورد آن توضیح داد می شود به ییلاق دشت وزینه و باژار، جنگل های خدرآباد و گور حسین، دره گرژال چشمه آب رسول شیت در بیوران و... اشاره کرد.
مکان های سیاحتی
دشتی شاییه، دشتی شوربی، ده شتی وه زنی، نیزه رو، ره زی جولا، مه لا پیره، به هری پانه ی، مه لا وه سوو، وه یس نازدار، شیخ برایمی بادام، خری دوو هه زرایی، هومل، ببیوران، بهر ده پان، دولی ده رماناوایی، شلماش، باژار، هه هواره بلینده، زمزیران، به ردوو که، گراوان، زه رکه، گرژال و...
آثار تاریخی شهرستان سردشت
پل قالاتاسیان، تپه قلای ربط(مربوط به قبل از اسلام)، حمام قدیمی سردشت، آتشکده لیلانه، قلعه ربط، گورستان گومان، تپه بشاسب، تپه بیوران سفلی، تپه گرد سنکدر، تپه قمطرو...
مکانهای زیارتی شهرستان
مقبره شیخ سور، ابن الحاج، پیربابا، شیخ ابراهیم در نیسکآباد، چاکه چوکله له، بشر و عون از اصحاب شهید اسلام و