استان کهگیلویه و بویراحمد با ۲۶۴۱۶ کیلومترمربع وسعت در جنوب غربی ایران، بین ۳۰ درجه و ۹ دقیقه تا ۳۱ درجه و ۳۲ دقیقه عرض شمالی و ۴۹ درجه و ۵۷ دقیقه تا ۵۰ درجه و ۴۲ دقیقه طول شرقی واقع شده است.
این استان از شمال با استان چهار محال و بختیاری، از جنوب با استان‌های فارس و بوشهر، از شرق با استان‌های اصفهان و فارس و از غرب با استان خوزستان همسایه است. قلهٔ دنا با ارتفاع ۴۴۰۹ متر بلندترین استان و پست‌ترین ناحیهٔ آن لیشتر با ارتفاع ۵۰۰ متر از سطح دریا میباشد.
براساس تقسیمات کشوری سال ۱۳۷۵، استان کهگیلویه و بویر احمد دارای ۳ شهرستان، ۱۲ بخش، ۸ شهر، ۳۸ دهستان و ۲۰۲۶ آبادی دارای سکنه است. شهرستانهای استان عبارتند از: بویر احمد، کهگیلویه و گچساران. شهرهای تابعه شهرستانهای استان نیز عبارتند از: یاسوج، سی‌سخت، کهگیلویه، دهدشت، چرام، لنده، دوگنبدان و باشت. استان کهگیلویه و بویراحمد از نظر جغرافیایی به دو ناحیه وسیع سردسیری (بویر احمد) و گرمسیری (کهگیلویه) تقسیم می‌شود.
جغرافیای طبیعی و اقلیم استان
استان کهگیلویه و بویر احمد سرزمینی کوهستانی و نسبتاً مرتفعی است که کوه‌های زاگرس با رشته‌های موازی، سراسر شمال و شرق و کوه‌های سیاه و سفید، خومی خائیز و نیل جنوب شرقی آن را در بر گرفته‌اند. بلندترین نقطه استان قله دنا با ارتفاع ۴۴۰۹ متر و پست‌ترین ناحیه آن لیشتر به ارتفاع ۵۰۰ متر از سطح دریا میباشد.
رودخانه‌های مارون، بشار، زهره، خرسان و نازمکان از این استان عبور می‌کنند و ارتفاعات آن، سرچشمه تعدادی از رودخانه‌ها است. چهار پنجم مساحت منطقه از ارتفاعات و تپه ماهورها تشکیل شده است. در مناطق سردسیر، ارتفاعات بلندتر و تپه ماهورها بیشتر و در مناطق گرمسیر ارتفاعات کوتاه‌تر و تپه ماهورها نیز کمتر است. دشت‌ها نیز حدود یک پنجم از مساحت استان را تشکیل می‌دهند و معمولاً عمدهٔ اراضی کشاورزی در دشت‌ها واقع شده است.
با توجه به شرایط جغرافیایی استان، هر چه در امتداد اصلی کوه‌های زاگرس از شمال شرقی به جنوب غربی نزدیکتر شویم، از ارتفاع کوه‌ها و مقدار بارندگی و رطوبت هوا به طور محسوسی کاسته می‌شود. این وضعیت طبیعی، مشخصات اقلیمی دوگانه‌ای را پدید آورده و استان را به دو ناحیهٔ سردسیری و گرمسیری تقسیم کرده است:
- ناحیه گرمسیری: این ناحیه در قسمت جنوب و غرب استان با وسعتی بیش از ۸۰۰۰ کیلومترمربع واقع شده و آب و هوایی گرم و نیمه خشک دارد. باران این منطقه از آبان ماه آغاز می‌شود و تا اردیبهشت ماه به تناوب ادامه می‌یابد. در مقایسه با ناحیهٔ سردسیر، میزان بارندگی در این قسمت نسبتاً کم است. همچنین در این مناطق یخبندان به ندرت اتفاق می‌افتد. این قسمت از استان کهگیلویه و بویراحمد درختان پسته کوهی فراوان دارد.
- ناحیه سردسیری: این ناحیه با وسعتی بیش از ۶۵۰۰ کیلومترمربع با ارتفاع متوسطی در حدود ۲۱۰۰ متر از سطح دریای آزاد، در شمال و شرق استان و در مجاورت استان‌های فارس، اصفهان و چهارمحال و بختیاری واقع شده است. دمای متوسط این ناحیه از ۳۶ درجهٔ سانتیگراد در گرم‌ترین ماههای سال تا ۱۰ درجه زیر صفر در فصل سرما متغیر است.
بارش این ناحیه نیز معمولاً از آبان ماه شروع و تا اردیبهشت ماه به تناوب ادامه می‌یابد و بیشتر بارش آن به صورت برف است. این قسمت از استان که در واقع جنوبی‌ترین بخش زاگرس مرطوب است با جنگل‌های وسیع و زیبای بلوط پوشیده شده و سرچشمهٔ رودهای بزرگ و پرآبی مانند کارون و مارون است. فصل یخبندان منطقه در بعضی از نقاط شهریور آغاز شده و تا اواخر اسفندماه ادامه می‌یابد.
براساس داده‌های ایستگاه هواشناسی استان کهگیلویه و بویراحمد در سال ۱۳۷۵، اوضاع جوی شهر یاسوج به شرح زیر بوده است: حداکثر مطلق درجه حرارت در ماههای تیر، شهریور و مرداد به ترتیب ۳۵/۲، ۳۵/۴، ۳۶/۴ درجهٔ سانتیگراد و حداقل مطلق درجهٔ حرارت در ماههای آذر، دی، بهمن و اسفند به ترتیب ۱/۴-، ۵/۶-، ۷/۴- و ۴/۰- درجه سانتیگراد.
حداکثر مطلق رطوبت نسبی در ماههای فروردین، آذر و بهمن ۱۰۰ درصد و حداقل مطلق رطوبت نسبی در ماههای مرداد و شهریور ۵۷ و ۶۳ درصد، حداکثر میزان بارندگی در فروردین ماه ۲۰۳/۶ میلی‌متر و حداقل میزان بارندگی در ماههای مرداد، شهریور و آبان به ترتیب ۰/۳، ۰/۱ و ۰/۴ میلی‌متر گزارش شده است. تعداد روزهای یخبندان در شهر یاسوج ۴۵ روز است که بیشترین تعداد آن به ماههای بهمن و دی تعلق دارد. در این استان بادهایی با جهات مختلف می‌وزند و مهم‌ترین آنها عبارتند از:
- بادهای موسمی : این بادهای نسبتاً شدید به نام باد شمال و باد جنوب معروف هستند. باد شمال بادی است که از طرف شمال غربی از دریای مدیترانه و گاهی از اقیانوس اطلس به داخل منطقه نفوذ میکند. وزش این باد در جهت عبور ابرهای باران‌زایی است که از استان لرستان وارد منطقه می‌شوند و در زمستان سبب بارش می‌گردند. باد جنوب نیز یکی دیگر از بادهای موسمی است که از سمت جنوب و جنوب غربی به ویژه در اواخر بهار و تابستان به داخل منطقه نفوذ میکند. این باد گرمی و خشکی بیش از حدی همراه دارد و اغلب موجب آسیب‌های فراوانی به مزارع و محصولات کشاورزی منطقه می‌شود.
- بادهای محلی : علاوه بر بادهای موسمی شمال و جنوب که در تمام منطقه می‌وزند، بادهای دیگری نیز در نواحی مختلف نسبتاً محدود و کم وسعت استان می‌وزند که به بادهای محلی شهرت دارند. مهم‌ترین بادهای محلی عبارتند از:
۱. باد آشوب - در سر رود بویراحمد علیا می‌وزد، به طوری که تمام خار و خاشاک و علف‌های خشک منطقه را جمع نموده و با خود می‌برد. در گرمسیر بویراحمد سفلی نیز این باد می‌وزد، ولی جهت معینی ندارد.
۲. باد زیر روز - در هنگام غروب از طرف مغرب در ناحیهٔ بهمئی احمدی می‌وزد.
۳. کوه باد - از سمت شمال غربی منطقهٔ بهمئی احمدی می‌وزد و دنبالهٔ همان باد است.
۴. باد حیران - در بویراحمد گرمسیر از سمت شرق می‌وزد.
۵. باد چوغان - سخت‌ترین باد محلی منطقه است و معمولاً در سقاوه بویراحمد سفلی می‌وزد. این باد، زمستان‌ها از سمت شمال می‌وزد و گاهی ممکن است وزش آن تا هفت شبانه روز با شدت زیاد ادامه یابد.