استان بوشهر با مساحتی حدود ۶۵۳۲۷ کیلومترمربع بین ۲۷ درجه و ۱۴ دقیقهٔ عرض شمالی و ۵۰ درجه و ۶ دقیقه تا ۵۲ درجه و ۵۸ دقیقهٔ طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد. این استان از شمال به استان خوزستان و قسمتی از کهگیلویه و بویراحمد، از جنوب به خلیج‌فارس و قسمتی از استان هرمزگان، از شرق به استان فارس و از غرب به خلیج‌فارس محدود است.
استان بوشهر با خلیج‌فارس بیش از ۶۰۰ کیلومتر مرز دریایی دارد و از اهمیت سوق‌الجیشی و اقتصادی قابل توجهی برخوردار است. براساس آخرین تقسیمات سیاسی کشور استان بوشهر مشتمل بر ۸ شهرستان، ۱۷ بخش، ۱۳ شهر، ۳۶ دهستان و ۷۰۶ آبادی دارای سکنه است. شهرستان‌های استان بوشهر عبارت‌اند از : بوشهر، تنگستان، دشتستان، دشتی، دَیِر، دیلم، کنگان و گناوه.
جغرافیای طبیعی و اقلیم استان
استان بوشهر از نظر پستی و بلندی به دو قسمت جلگه‌ای و کوهستانی تقسیم میشود:
- قسمت جلگه‌ای: استان در امتداد خلیج‌فارس قرار دارد که عرض آن نیز در جهت شمال غربی (ناحیه بندر دیلم) به قسمت جنوب شرقی افزایش می‌یابد و حداکثر به ۱۴۰ کیلومتر در امتداد دره رود مند می‌رسد. جلگهٔ مذکور از رسوبات رودهای دالکی، شاپور، اهرم و مند تشکیل یافته است. از جملهٔ این نواحی می‌توان به دشت بوشهر و برازجان اشاره کرد که سطح وسیعی از شمال استان را در بر گرفته است. این مناطق تا دوران چهارم زیر آب بود. اکثر شهرها و مراکز جمعیتی استان بوشهر در این جلگه استقرار یافته‌اند. این جلگه‌ها تا کویت و دشت‌های جنوبی خلیج‌فارس ادامه دارد.
- قسمت کوهستانی: استان از دو رشته کوه عمده تشکیل میشود که در سراسر طول استان به موازات هم امتداد یافته‌اند. این رشته‌کوه‌ها مشتمل بر ارتفاعات گچ ترش و ارتفاعات نوکند است که به ترتیب در محدودهٔ شمالی و شرق استان قرار دارند. با توجه به استقرار استان بوشهر در منطقهٔ فوق حاره‌‌ای، مهم‌ترین پدیده و فرآیند مشهود اقلیمی آن گرمای هواست.
این ناحیه تحت تأثیر فشار زیاد عرض‌های متوسط قرار دارد و فاقد بارندگی قابل توجه است، ولی فرآیند تبخیر آن به علت طولانی بودن فصل گرما شدت و حدت بیشتری دارد. در فصل زمستان به دلیل هجوم و گسترش جبهه‌های هوای سرد شمالی و دریای مدیترانه به سمت شرق، آب و هوای مناسبی توأم با ابر و باران به‌وجود می‌آید.
به طور کلی آب و هوای بوشهر در نوار ساحلی گرم و مرطوب و در قسمت‌های داخلی گرم و خشک صحرایی است. در استان بوشهر دو فصل محسوس وجود دارد: زمستان نسبتاً خنک شامل ماه‌های آذر، دی، بهمن، اسفند و تابستان گرم و خشک و طولانی. پاییز و بهار این استان بسیار زودگذر است.
متوسط دمای سالانهٔ استان ۲۴ درجهٔ سانتیگراد است که بیشترین مقدار آن در تابستان حدود ۵۰ درجه و کمترین مقدار آن در زمستان حدود ۶ درجه ثبت شده است. دمای هوا در سردترین ماه‌های سال به ندرت به صفر درجه می‌رسد. گرمای متوسط خنک‌ترین ماه‌های این منطقه یعنی دی‌ماه ۱۵ درجه گزارش شده است.
در استان بوشهر بین دهم اردیبهشت تا دهم مهرماه (حدود ۱۴۰ روز) درجهٔ حرارت بیش از ۱۰ درجه است. در ۶۳ روز از این مدت درجهٔ حرارت بین ۴۰ تا ۵۰ درجه است. میزان بارندگی در استان بوشهر کم و متغیر است. زمان بارندگی معمولاً بین ماه‌های آبان و اردیبهشت است. در طول این مدت بادهای باران‌زا به طور متوسط ۳ تا ۶ بار سراسر استان به خصوص سواحل آن را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
متوسط بارش سالیانهٔ استان ۲۱۷ میلی‌متر و از نوع باران با دوره‌های ریزش بسیار محدود است. ریزش باران در پاییز و بهار به صورت رگبارهای شدید، کوتاه مدت و همراه با رعد و برق است، در حالی که در زمستان به صورت باران ریز و مداوم است. ریزش برف در منطقه بی‌سابقه است، ولی تگرگ به طور پراکنده مشاهده شده است. در ماه‌های خرداد و تیر دمای بیش از حد و رطوبت شدید هوا که به علت شرایط خاص جوی به حالت اشباع می‌رسد، هوای دم کرده و کم تحرکی به وجود می‌آورد که در اصطلاح محلی به «شرجی» معروف است و تحمل آن بسیار دشوار است.
میزان رطوبت نسبی تقریباً در تمام مدت سال یکنواخت است و معدل سالیانهٔ آن ۷۱ درصد است. بادهای محلی استان بوشهر در حقیقت قسمتی از طوفان‌های خلیج‌فارس است که در اثر اختلاف فشار بین صحرای عربستان و ارتفاعات جنوبی ایران در فصول مختلف پدید می‌آید. این بادها تقریباً در تمام سواحل خلیج‌فارس می‌وزند و در نقاط مختلف خلیج‌فارس اسامی متفاوتی دارند. این اسامی که بنا به مقتضیات زمانی (فصل وقوع آنها) و تصورات ذهنی دریانوردان و همچنین خطرات ناشی از آنها است عبارت‌اند از:
- باد لهیمر یا لهیما: که معمولاً در پاییز و به قول دریانوردان در برج عقرب می‌وزد. شدت این باد به اندازه‌ای ناگهانی و غافلگیرکننده است که ممکن است در عرض چند دقیقه و یا چند ساعت خسارات سنگینی به بار آورد.
- باد لچیزب یا «گول‌زن»: که معمولاً در پاییز می‌وزد، ولی روز و ساعت معینی ندارد. دریانوردان محلی معتقدند که این باد ده روز پیش از عقرب می‌وزد و شدت آن نیز کمتر از باد لهیمر است.
- باد قوس: که جهت جنوب شرقی - شمال غربی دارد و از مدار رأس‌السرطان در جهت شرقی حرکت میکند. این باد در تابستان گرم و سوزان و در زمستان گرم و مرطوب و اکثراً بارانآور است. این باد نیز شدید است و گاهی خسارات جانی و مالی فراوان به همراه دارد. در گذشته برای حرکت کشتی از هند به بوشهر از این باد استفاده می‌شد. باد بارانآور قوس در زمستان جهت شمال شرقی دارد و باعث ریزش باران بیشتری میشود.
- باد شمال: برعکس باد قوس باد خشکی است، وزش آن در زمستان دما را کاهش می‌دهد و گاهی نیز باعث بارندگی میشود. معمولاً جهت وزش باد قوس به شمال غربی تغییر می‌یابد و باد شمال نامیده میشود. این باد معروف‌ترین باد محلی بوشهر است و تقریباً تنها بادی است که هوای گرم تابستان را تا حدودی متعادل میکند.
به همین جهت در گذشته اکثر ساکنین بوشهر پنجره‌های منازل خود را به طرف شمال غربی نصب می‌کردند. این باد نه تنها در زندگی مردم، بلکه در بافت شهری شهرستان بوشهر نیز تأثیر داشته است.
- باد بررد: که غالباً شب‌ها به سوی دریا می‌وزد و خشک است.
- باد سهیلی: که اواخر تابستان و اوایل زمستان می‌وزد و مردم محلی معتقدند که این باد ناشی از طلوع ستارهٔ سهیل است.
- باد غیوب: باد تریه، باد توبیخ، باد پیرزن و باد سبعه از دیگر بادهای محلی استان بوشهر است.