خلبان هواپیما

این شغل می تواند هیجان انگیز و چالشی باشد ولی مسئولیت زیادی را به همراه دارد. اگر عاشق پرواز و مسافرت هستید، این شغل ایده آل شماست. برای این شغل باید در کار تیمی قوی باشید. همچنین قدرت بینایی خوب، تمرکز بالا و توان حفظ آرامش در شرایط بحرانی داشته باشید. داشتن مدرک معتبر دانشگاهی نیز ضروری است.

در ویکی پدیا (دانشنامه آزاد جهانی) خلبان به این صورت تعریف شده است :

"خلبان یا هوانورد کسی است که به‌خاطر شغلش یا برای تفریح به هدایت هواپیما یا دیگر وسائل پروازی می‌پردازد.

خَلَبان یا خله‌بان در واژه به معنای سکاندار است. خلبان را پیشتر در فارسی «آویاتور» یا «پیلوت» می‌گفتند.

داشتن شغل خلبانی نیازمند آموزش‌های منظم و داشتن گواهینامه خلبانی است. بسیاری به خلبانی به صورت آماتور و غیر حرفه‌ای می‌پردازند. خلبانی و هدایت کلیه وسائل پروازی حتی هواپیمای فوق سبک نیز نیازمند اخذ گواهینامه خلبانی و مجوز پرواز است."

شما ممکن است در بخش های دیگر سیستم هوایی غیر مسافری مانند سمپاشی محصولات کشاورزی، تست پرواز و یا آموزش پرواز کار کنید.

ساعت کاری شما متفاوت است و می تواند در شبها و یا در تعطیلات باشد. ساعات کاری به دلیل مسائل امنیتی بسیار منظم و دقیق و اغلب شناور هستند. بسته به طول سفر، شما مدتی را از خانه دور خواهید بود.

زندگی یک خلبان، خاص است که هر کسی توانایی زندگی در چنین شرایطی را ندارد. سفرهای پی‌در پی، خطرات پرواز، استرس مسئولیت حفظ جان مردم، پروازهای غیرمنتظره، دوری از خانواده و... بخشی از مشکلاتی است که اگر فرد بدون آگاهی از آنها وارد این حرفه شود، ممکن است دچار مشکل شود.

بالاترین فرد در سیستم هدایت وکنترل و نظارت هواپیما خلبان است که در واقع فرمانده هواپیمایی است که میلیون‌ها دلار ارزش دارد. خلبان در طول پرواز مسئولیت جان صدها مسافر را که هزاران چشم به راه دارند بردوش می‌کشد. داشتن توانایی مدیریت بحران و حفظ قوه تعقل و تفکر و خونسردی حتی تا دم مرگ توانایی‌هایی است که یک خلبان به آن نیاز دارد. از سوی دیگر یک خلبان به لحاظ تنظیم ساعات پرواز در اوقات متفاوت نمی‌تواند برنامه‌ریزی دقیقی برای زندگی شخصی خود داشته باشد و بیشتر باید از یک برنامه شناور استفاده کند، چرا که هر هفته یا هر ماه برنامه پروازها تغییر می‌کند.

علاوه بر اینها سلامت جسمی و روحی تنها برای ورود به کار خلبانی لازم نیست. خلبان باید مرتب از شرایط جسمی و روحی خودش باخبر باشد و بر اساس آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های سازمان هواپیمایی کشوری قوانین سختگیرانه‌ای برای بررسی سلامت خلبانان در کلاس‌های مختلف وجود دارد.

گرچه خلبانان گاه با فرارسیدن موعد یا سقف پرواز و گاه به ناگزیر بازنشسته می‌شوند، اما بسیاری از آنان نیز تازه پس از فرارسیدن موعد بازنشستگی و سقف پرواز در یک هواپیمایی، در شرکتی دیگر مشغول به کار می‌شوند، چرا که برخی شرکت‌های هواپیمایی اصولا استخدام خلبانان بازنشسته شرکت‌های دیگر را ترجیح می‌دهند. این مساله البته مانند مشاغل دیگر تنها به دلیل هزینه‌های بیمه نیست.

هر خلبان تازه کار در شرکت باید دوره‌ها و شرایطی را از سربگذراند که برای شرکت هزینه دارد، اما خلبانان بازنشسته علاوه بر داشتن همه این موارد کوله‌باری از تجربه را نیز بر دوش دارند. هم به دلیل مسائل مربوط به بیمه و هم از آنجا که خلبانان بازنشسته بسیاری از دوره‌ها و شرایط لازم را از قبل گذرانده‌اند و نیاز به سرمایه‌گذاری تازه ندارند.

در ادامه اطلاعات کاملی در مورد وظایف، دانش و مهارت مورد نیاز، تحصیلات لازم و نحوه ورود به شغل، بازار کار و فرصت های شغلی و میزان درآمد خلبان و برخی از خلبانان معروف ارائه می شود.

وظایف خلبان هواپیما

بررسی اجزای هواپیما و سوخت آن قبل از پرواز

اطمینان یافتن از درست کار کردن سیستم های ایمنی در قبل و حین پرواز

انتخاب بهترین مسیر با توجه به گزارشات هواشناسی و اطلاعات ترافیک هوایی

اجرای دستورالعمل های فرودگاه و بخش کنترل ترافیک هوایی از زمان حرکت در باند فرودگاه تا پس از انجام پرواز و فرود در باند فرودگاه مقصد و توقف کامل

بررسی اطلاعات پرواز و انجام تنظیمات لازم برای تطبیق دادن خود با تغییرات آب و هوایی

دادن اطلاعات لازم به مسافران و خدمه هواپیما در طول پرواز

نوشتن گزارشات پرواز پس از فرود شامل هر گونه مشکلات موجود در هواپیما یا مسیر پرواز

مدیریت و کمک به بارگزاری و تخلیه محموله ها و بارها در هواپیماهای کوچک

معمولا هدایت هواپیما توسط یک تیم دو نفره متشکل از خلبان و کمک خلبان انجام می گیرد. در پروازهای طولانی معمولا یک مهندس پرواز برای بررسی قسمت های مختلف هواپیما و افزایش ایمنی پروازها در هواپیما مستقر است.

مهارت و دانش مورد نیاز

توانایی درک و انجام کلیه دستورات بخش کنترل ترافیک هوایی

دادن اطلاعات واضح و درست به خدمه پرواز و مسافران

توان انجام کار تیمی – زیرا در هر پرواز خلبان باید با افراد متعددی همکاری کامل و بدون نقص داشته باشد که کمک خلبان، مهندس پرواز، مهمانداران، مأمور امنیت پرواز و کارشناسان برج مراقبت از آن جمله اند و هر گونه عدم همکاری با این افراد ممکن است حوادث جبران ناپذیری در پی داشته باشد.

توانایی استفاده از تجهیزات پرواز

دقت زیاد و توجه به جزئیات - زیرا کوچکترین خطا و اشتباه در حین پرواز ممکن است حوادث خطرناکی را رقم بزند

هماهنگی بین چشم و دست – برای افزایش سرعت عمل در مواقع حساس و بحرانی

توانایی خواندن نقشه ها و تصاویر سه بعدی

مهارت های ارتباطی خوب به منظور ایجاد فضای آرام و امن برای خدمه پرواز و مسافران هواپیما

توانایی حفظ آرامش و انجام عکس العمل مناسب در شرایط بحرانی

آشنایی با زبان انگلیسی - زیرا بسیاری از منابع اطلاعاتی رشته خلبانی به زبان انگلیسی هستند و مکالمات با برج مراقبت و سایر کادر تخصصی پرواز نیز به زبان بین المللی که انگلیسی باشد صورت می گیرد.

تحصیلات لازم و نحوه ورود به شغل خلبانی

برای خلبانی چند راه دارید.

یکی اینکه وارد نیروی هوایی ارتش شوید. برای شرکت در آزمون دانشکده پرواز باید زیر 20 سال داشته باشید. حداقل معدل کل تان 14 باشد و اگر در آزمون موفق شدید طبق برنامه زمانی که به شما اعلام خواهد شد برای آزمون های صلاحیت مراجعه کنید.

این مرحله اغلب در سه روز در تهران برگزار می شود. روز اول به معاینات پزشکی اختصاص دارد. قد شما نباید از 165 کمتر باشد. جراحات ناشی از تیغ و چاقو و جراحی یا شکستگی نداشته باشید. فاصله زانوهایتان از عرض یک قنداق تفنگ بیشتر نباشد. پس از بررسی برخی موارد دیگر پزشکی، میزان دید (درجه چشم)، میزان آستیگمات بودن چشم ها و کوررنگی تان معاینه خواهد شد. پزشک دیگری دندان ها و لثه هایتان را بررسی خواهد کرد. افرادی که بیش از چهار دندان پر شده دارند یا یک دندان کم دارند مردود خواهند شد. عفونت های دهان و دندان نیز جلوی امضا شدن کارت تان را خواهد گرفت. مراحل بعدی نیز معاینه قلب، فشار خون، اعصاب، حلق، بینی و شنوایی را شامل می شود.

روز دوم باید تست ورزش (چند دور دویدن دور یک میدان بزرگ، شنا، دراز و نشست و توانایی انجام ورزش های کششی) بدهید و روز سوم نوبت آزمون های عقیدتی است.

اما اگر این آزمون را از سر بگذرانید دو ماه در پادگانی مخصوص و با شرایطی ویژه دوره خواهید دید و پس از یک استراحت کوتاه، تحصیلتان در دانشگاه شهید ستاری آغاز می شود. تحصیل دانشجویان دانشگاه شهید ستاری شبانه روزی است و امکانات دانشگاهی خوبی در اختیار دانشجویان قرار می گیرد. برنامه صبحگاه عمومی رسمی دانشگاه شنبه ها انجام می شود و پوشیدن البسه نظامی برای تردد به قسمت های مختلف دانشگاه ضروری است. دانشجویان بعد گذراندن چهار سال و موفقیت در آزمون های عملی و تئوری پرواز با درجه ستوان دومی فارغ التحصیل شده و با توجه به مهارت ها و تخصص های دوران دانشجویی به یکی از پایگاه های نیروی هوایی منتقل و پرواز خود را با یکی از جنگنده ها یا هواپیماهای ترابری شروع می کنند.

راه دیگر خلبانی از طریق دریافت گواهینامه است. بر اساس آیین نامه سازمان هواپیمایی کشوری جمهوری اسلامی ایران، متقاضی صدور گواهینامه پرسنل پروازی در صورت با موفقیت گذراندن دوره آموزشی مصوب در مرکز آموزش مورد تائید، اثبات دانش علمی، اثبات مهارت پرواز در سیمولاتور، اثبات مهارت پرواز با وسیله پرنده، اثبات توانایی صحبت کردن و فهمیدن زبان مورد نیاز برای مکالمات رادیویی و دارا بودن سلامت پزشکی مناسب می تواند گواهینامه مدنظر را از سازمان دریافت کند.

مرکز آموزش فنون و خدمات هوایی یک مرکز دولتی است که دوره های آموزشی خلبانی را به صورت ترکیبی از آموزش مجازی تئوری و آموزش حضوری پرواز را برگزار می کند.

دانشجویان پس از پایان دوره خلبانی و دیسپچری برای دریافت گواهینامه به سازمان هواپیمایی کشوری معرفی خواهند شد و پس از موفقیت در آزمون سازمان هواپیمایی گواهینامه بین المللی برای دانشجو صادر خواهد شد.

نام نویسی در آموزشگاه های آزاد هم شرایط خود را دارد اما شاید برای بسیاری مهم ترین مساله هزینه دست کم 30 میلیون تومانی است که برای گذراندن این دوره باید بپردازید. البته پیشتر شرکت های هواپیمایی هم خود در جذب خلبان اقدام می کردند، اما اکنون اغلب ترجیح می دهند هزینه ها در آموزشگاه های خصوصی انجام شود و خلبان که آماده شد به شرکت های هواپیمایی بیاید. نکته مهم دیگر درباره آموزشگاه های آزاد این است که برای نام نویسی در آنها شرایط جنسیتی وجود ندارد یعنی خانم ها نیز می توانند در این آموزشگاه ها نام نویسی و مدرک دریافت کنند. هم اکنون در شهرهای شیراز، تهران، تبریز، اهواز و مشهد مراکزی برای آموزش خلبانی به دختران وجود دارد، اما هنوز اقدامی برای اشتغال به کار ایشان انجام نشده است.

داشتن مدرک دیپلم، حداقل ١٨ سال سن، حداقل قد ١۶۵ سانتی متر، قبولی در آزمون و مصاحبه ورودی (شامل زبان انگلیسی، هوش و اطلاعات عمومی درخصوص هوافضا)، احراز صلاحیت پزشکی طبق استاندارد سازمان هواپیمایی کشوری، تدین به یکی از ادیان رسمی کشور، عدم اعتیاد و عدم سوء پیشینه و داشتن کارت پایان خدمت وظیفه عمومی یا معافیت دائم غیرپزشکی یا معافیت تحصیلی برای آقایان شرایط پذیرش در این آموزشگاه هاست. پس از قبولی در آزمون ورودی نیز باید در مصاحبه حضوری شرکت کنید و سلامت جسمانی تان تائید شود.

بر اساس آیین نامه ICAS101 (PEL) سازمان هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران، معاینات پزشکی لازم برای دریافت گواهینامه پرسنلی، شامل سلامت فیزیکی و روانی، دید و تشخیص رنگ و شنوایی است. تست پزشکی در بخش هواپیماهای غیر نظامی (Civil) شامل 2 گواهینامه کلاس 1 و کلاس 2 است. گواهینامه کلاس 2 برای دانشجویان PPL، خلبانان دارای گواهینامه PPL، مهندس پرواز و ناوبر است و گواهینامه کلاس 1 برای دانشجویان CPL و IR و خلبانان دارای گواهینامه CPL و IR خواهد بود.

مدرک PPL برای هواپیماهای سبک مانند Cessna است. کلمه PPL مخفف Private Pilot’s Licence به معنی مدرک خلبانی شخصی است. مدرک CPL برای هواپیماهای سنگین و باربری مانند هواپیماهای Boeing 747 ، ATR ، AirBus و... است و CPL مخفف Commerical Pilot’s Licence به معنی مدرک خلبانی تجاری است.

برای دریافت PPL دانشجو بعد از گذراندن کلاس های زمینی و بعد از 40 ساعت پرواز به سازمان هواپیمایی کشوری معرفی می شود و در صورت موفقیت در آزمون گواهینامه PPL دریافت می کند.

برای دریافت CPL دانشجو باید بعد از سپری کردن کلاس های زمینی و 110 ساعت پرواز، در آزمون سازمان هواپیمایی کشوری شرکت کند.

برای مرحله سوم Instrument Rating) IR) نیز دانشجو همانند مراحل قبلی بعد از سپری کردن کلاس های زمینی به مدت چهار ماه و 40 ساعت پرواز (که 20 ساعت آن با سیملاتور است و 20 ساعت دیگر آن با هواپیماست)، با ادوات ناوبری هواپیما که به خلبان بدون دید معروف است، آشنا خواهد شد و در صورت موفقیت در این مرحله خلبان نامیده می شود. بعد از گذراندن این مرحله است که فرد می تواند جذب شرکت های هواپیمایی شده و به عنوان یک خلبان حرفه ای مشغول به خدمت شود.

دستورالعمل ها، آیین نامه ها و استانداردهای سازمان هواپیمایی کشوری در خصوص خلبانی هواپیماهای مختلف را از لینک زیر دریافت کنید :

بازارکار خلبانی و فرصت های شغلی

شما می توانید در شرکت های هواپیمایی استخدام شوید . این شرکت ها معمولا در حوزه های مسافربری حمل و نقل، کشاورزی، آموزشی و... فعالیت می کنند. همچنین می توانید استخدام ارتش یا سایر سازمان های نظامی مثل سپاه پاسداران شوید.

برخی از مسایل و مشکلات این شغل عبارتند از :

کافی نبودن فرصت های شغلی برای فارغ التحصیلان

احتمال روبرو شدن با بیماری های مختلف به دلایلی از جمله سفرهای طولانی مدت، تشعشعات خورشیدی مضر، تغییر ساعت در مسیرهای طولانی و...

با توجه به ظرفیت نسبتا کم حمل و نقل هوایی در کشور نسبت به کشورهای توسعه یافته و همچنین تحریم های صورت گرفته در سال های گذشته و از سوی دیگر عدم تناسب فارغ التحصیلان این رشته با ظرفیت استخدامی در شرکت های هواپیمایی و سازمان های مرتبط، پیش بینی می شود نرخ رشد استخدام در این شغل نسبت به متوسط مشاغل در کشور کمتر باشد.

وضعیت استخدام این شغل در برخی کشورهای جهان به شرح زیر است :

آمریکا - پیش بینی ها نشان می دهد میزان استخدام خلبانان بین سال های 2010 تا 2020 ، رشد 11 درصدی خواهد داشت. در حالی که متوسط این رشد برای همه مشاغل 14 درصد می باشد.

استرالیا - در بازه زمانی 5 سال گذشته میزان استخدام در این شغل رشد 52.4 درصدی داشته و رشد کمی در آینده برای آن پیش بینی شده است.

میزان درآمد خلبان

آمار دقیقی از میزان درآمد خلبانان در کشور در دسترس نمی باشد. میزان تحصیلات، تجربه، مهارت، سابقه و نوع محل کار از جمله عواملی است که بر میزان درآمد خلبان موثر هستند.

درآمد این شغل در برخی کشورهای جهان عبارتند از :

آمریکا - متوسط درآمد سالانه خلبانان 92.060 دلار (برای همه مشاغل 33.840 دلار) در سال 2010 و مطابق با آخرین آمارها در سال 2013، 106.300 دلار بوده است.

استرالیا - متوسط درآمد سالانه خلبانان 105.600 دلار (قبل از کسر مالیات) می باشد.

انگلستان - درآمدها بسته به مسیرهای پرواز، روزها و ساعات پرواز متفاوت است .

شخصیت های مناسب این شغل

در یک انتخاب شغل صحیح و درست، عوامل مختلفی از جمله ویژگی های شخصیتی، ارزش ها، علایق، مهارت ها، شرایط خانوادگی، شرایط جامعه و ... برای هر فرد باید در نظر گرفته شوند. یکی از مهم ترین این عوامل ویژگی های شخصیتی می باشد. شناخت درست شخصیت هر فرد فرآیندی پیچیده و محتاج به تخصص و زمان کافی است. البته هر فردی ویژگی های منحصربه فرد خود را دارد، حتی افرادی که به نوعی تیپ شخصیتی مشابه دارند، باز هم در برخی موارد با یکدیگر متفاوت هستند.

به طور کلی همیشه افراد موفقی از تیپ های شخصیتی مختلف در تمام مشاغل هستند و نمی توان دقیقا اعلام کرد که فقط تیپ های شخصیتی خاصی هستند که در این شغل موفق می شوند. اما طی تحقیقاتی که صورت گرفته تیپ های شخصیتی ای که برای این شغل معرفی می شوند، عموما این کار را بیشتر پسندیده و رضایت شغلی بیشتری در آن داشته اند.

شخصیت های مناسب این شغل بر اساس شخصیت شناسی MBTI :

ENTJ این تیپ شخصیتی شان اجتماعی و سطح نفوذی را که به دنبالش است، در این شغل می یابد. او از چالش های این شغل لذت می برد.

INTJ این تیپ شخصیتی عاشق تنوع زیاد در کار بوده و منطقی می باشد. او به کمک شم خود توان دیدن و در نظر گرفتن همه راه حل های ممکن و خلاقانه را دارد.

ESTJ این تیپ شخصیتی دوست دارد در دنیای حقیقی کار کرده و کارهای ملموس انجام دهد. همچنین کار کردن مطابق با رویه ها و مقررات موجود را می پسندد و دوست دارد در موضع قدرت و سرپرستی باشد و نتیجه کار خود را به صورت واقعی و ملموس ببیند.

ISTJ این تیپ شخصیتی از کارهایی که به حفظ و حراست از مردم و خدمت به آنها مربوط باشد، لذت می برد. او حافظه خوبی دارد و به خوبی از اطلاعات گذشته برای حل مسایل جاری استفاده می کند. همچنین کار در محیط های سازمان یافته و با ساختار را دوست دارد.

ESTP این تیپ شخصیتی در بخش خدمات شهری بسیار عالی است. زیرا او کارهای پویا و متنوع را دوست داشته و می خواهد با دیگران در ارتباط باشد. توانایی اقدام سریع و به موقع یکی از ویژگی های او می باشد که در این شغل بسیار مفید است.

ISTP این تیپ شخصیتی از کارهای پویا و چالشی لذت می برذ. او دوست دارد به دیگران کمک کرده و از انعظاف پذیری و ریسک پذیری کافی در کار خود برخوردار است.

ISFP این تیپ شخصیتی از ارائه خدمت به دیگران و رفع نیازهای آنها لذت می برد. او محیط کاری چالشی و پر هیجان را دوست دارد.